DILI: Prezidente bloku koligasaun Aliansa Mudansa ba Progresu (AMP), Kay Rala Xanana Gusmão, hatudu emosaun ba Prezidente Repúblika, Francisco Guterres Lú Olo no responde kedas ho liafuan insultu ba Xefe Estadu.

DILI: Lideransa no eis-gerrilleiru sira hotu-hotu konkorda ho diálogu no konsensu atu bele hetan solusaun ne'ebé di'ak ba destinu nasaun nian.

DILI: Iha dalan rua ba Parlamentu Nasionál atu bele responde desizaun veta Prezidente Repúblika ba Orsamentu Jerál Estadu (OJE) tinan fiskál 2019 nian.

Dalan ne’e maka halo reapresiasaun ka emenda hodi altera orsamentu hirak ne'ebé Xefe Estadu preokupa, maibé Parlamentu Nasionál hili dalan reapresia hodi konfirma votu ho ‘versaun’ Lei Atividade Petrolíferu (LAP).

Versaun ne’e Parlamentu Nasionál implementa ona bainhira Prezidente Repúblika veta LAP, ne’ebé konsege halo reapresiasaun ho prezensa deputadu na’in 42.

Tuir interpretasaun Prezidente Parlamentu Nasionál, Arão Noe de Jesus, Konstituisaun artigu 88 númeru 3 no artigu 95 númeru 3 ejize 2/3 deputadu prezente. Husi ne’e mak sei hamosu rezultadu votasaun maioria 33+1, maibé kuandu liu ida ne’e sei maioria absoluta.

DILI: Desizaun Prezidente Repúblika veta Dekretu Lei Orsamentu Jerál Estadu (OJE) tinan fiskál 2019 sai kontraversiál. Bankada parlamentár liu husi Aliansa Maioria Parlamentár (AMP) prefere halo reapresiasaun bazeia ba Konstituisaun no opozisaun husu atu halo konsensu nasionál.

Maski bankada Governu ‘la konkorda’ ho konsensu, maibé Xefe Governu, Taur Matan Ruak apoiu atu bele hamosu diálogu no konsensu nasionál.

Deputadu opozisaun Partidu Demokrátiku (PD), Mariano Assanami Sabino hateten, orsamentu ne’ebé veta ne’e presiza atu halo fali reajustamentu hodi garante funsionamentu estadu nian, maibé ne’e kabe ba deputadu sira atu define ninia polítika.

Ba PD kontinua nafatin aposta ba Estadu liu husi dalan saida de’it ne’ebé di'ak ba povu sempre firme iha ne'ebá.

“Atu kore ita husi impase polítika ida ne’e ami husu atu konsensu nasionál. Tuur hamutuk rezolve ita nia problema rasik”, dehan nia, iha Uma Fukun PN, horisehik.

Assanami hateten, dalan di'ak liu atu hakotu problema ida ne’e mak diálogu nasionál. Karik la akontese maka problema ne’e dada hela de’it no sei fó impaktu ba dezenvolvimentu ekonomia iha rai laran.

Diferensa ideia ne’e sempre akontese iha nasaun demokrasia, maibé ne’e moe la taka dalan atu tuur hamutuk hodi ko'alia ba malu, tanba iha nasaun ne’e rasik iha identidade kulturál kuandu iha diferensa ideia ruma tenke nahe biti boot hodi tuur ko'alia ba malu buka solusaun.

Solusaun ba problema ne’e iha oin hela, maka diálogu no konsensu nasionál, problema ne’e lider boot sira maka kuandu fó liman ba malu buat hotu rezolvidu.

Iha fatin hanesan, Vise-Prezidente Bankada Partidu Libertasaun Populár (PLP), Francisco Vasconcelos hateten, foin lalais hakotu krize polítika ne’e ho dalan eleisaun antesipada, tanba ne’e povu maioria fó fiar ba AMP ohin loron ukun tanba ne’e tenke respeitu desizaun povu nian.

Prezidente Repúblika veta OJE ne’e la signifika fó dalan atu hamosu insidénsia parlamentár, liu husi dalan diálogu ne’e la loos tanba veta ne’e bazeia ba Konstitusionál, entaun tenke tuir halo reapresiasaun hodi lori ba fali.

“Krize ne’e mosu ita rasik maka fabrika, tanba ne’e Prezidente Repúblika tenke garante funsionamentu Estadu”, dehan nia.

Nia hateten, opozisaun interpreta konstituisaun tuir sira nia versaun no AMP mós hanesan, tanba ne’e atu interpreta di'ak liután konstituisaun ne’e Tribunál mak iha kompeténsia.

Nune’e, bankada Governu fiar-aan sei la mosu fali eleisaun antesipada hanesan uluk, tanba governu ida agora ne’e maioria absoluta la'ós ukun ho minoria.

PM Taur Apoiu Konsensu Polítika

Maski nune’e, iha sorin seluk, Primeiru Ministru (PM), Taur Matan Ruak, apoiu konsensu polítika entre partidu polítiku sira nu’udar dalan oinsá atu solusiona impase polítika ne’ebé la’o daudaun iha rai laran.

“Ha’u Primeiru Ministru dispozisaun ba Prezidente Repúblika saida mak Prezidente Repúblika hanoin atu halo ba oin ha’u apoiu. Inisiativa hotu-hotu inklui diálogu no konsensu,” dehan nia, iha Palásiu Prezidensiál Bairru-Pité, horisehik.

Maibé, Xefe Governu hanoin oinsá mak OJE 2019 ne’e bele mai fali iha Prezidente Repúblika, ne’e mak hanesan atividade urjente atu labele dada nasaun ne’e ho duodésimu de’it hodi prezudika atividade tomak.

Tanba ne’e, Xefe Governu ninia hanoin oinsá maka apoiu malu, no tuir fali rezolve problema orsamentu atu labele prezudika.