PN Tenke Diskute Kle'an OJE 2023 Featured

By Aquino Gomes Setembru 19, 2022 239
Osan dolar amerikanu. Foto:Dok/INDEPENDENTE. Osan dolar amerikanu. Foto:Dok/INDEPENDENTE.

DILI: Akademika Universidade Nasionál Timor Lorosa'e (UNTL) husu Parlamentu Nasionál halo diskusaun kle'an Orsamentu Jerál Estadu (OJE) tinan fiskál 2023 ho montante billaun US$ 3.1.

Dosente UNTL, Julio Aparicio, preokupa OJE kada tinan aumenta, maibé kapasidade ezekusaun mínimu.

"Ezekusaun Orsamentu Jerál Estadu 2022 foin mak atinje 31% no hela fulan-tolu de'it ona. Entaun kapasidade ezekusaun mak hanesan indikadór ne'ebé iha ladún hatudu ba populasaun, agora sira aprova tán billaun US$ 3.1," dehan nia, iha kampuz UNTL, Kaikoli, Sesta (16/9).

Nia hateten, parese planu dezenvolvimentu di'ak ba povu, maibé OJE ne'ebé boot hanesan ne'e tinan hirak ba kotuk lolos dezenvolvimentu la'o ona.

"Maibé iha orsamentu 2021 no 2022 ita haree mak Uma Kbiit La'ek, maibé restu ne'e laiha, agora tinan 2023 ne'e tama tempu polítika no eleisaun Parlamentár nian," dehan nia.

Tuir Júlio, agora oinsá sira-nia planu no programa ne'e oinsá sira bele ezekuta, tanba sira atu prepara ba eleisaun Parlamentár.

"Tuir loloos orsamentu boot hanesan ne'e labele tau iha tinan 2023, tanba ida-ne'e tempu kampaña no eleisaun nian. Ami fiar katak sira sei la ezekuta orsamentu ho di'ak, efikásia no efisiénsia," nia hateten.

Nia haktuir, maibé proposta OJE foin aprova iha Konsellu Ministru no sei lori ba Parlmentu nasionál depois aprova no haruka Prezidente Repúblika halo promulgasaun.

"Governu iha direitu ba planu no programa ida-ne'ebé  prepara orsamentu, maibé Parlamentu Nasionál mós tenke haree no halo diskusaun kle'an, labele tanba apoiu malu, entaun aprova de'it," dehan nia.

Nia subliña, nune'e mós ba iha Prezidente Repúblika tenke haree ba prosesu legál hotu foin foti desizaun.

"Orsamentu Jerál Estadu 2023  tuir planu no programa, governu ezekuta hotu ka la'e bainhira halo aprovasaun no promulgasaun," Tenik nia.

Nia reforsa, entaun órgaun soberania Parlamentu Nasionál no Prezidente Repúblika tenke haree didi'ak, atu labele estrega de'it povu nia osan, maibé povu la hetan benefisiu.

Maske nune'e, nia sujere, Orsamentu Jerál Estadu 2023 governu tenke tau ba infraestrutura sira liuliu estrada husi Postu Administrativu liga suku no Aldeia sira-ne'e mak importante atu fasilita populasaun sira lori nia produtu ba merkadu hodi fa'an.

"Ida-ne'e mak bele suporta povu oinsá sira hadi'a sira-nia kreximentu ekonómia, tanba estrada di'ak, fasilita ema atu buka moris," Nia informa.

Nune'e mós prioridade ba setór edukasaun tanba edukasaun di'ak entaun prodús rekursu umanus ho kualidade hodi kontribui ba  dezenvolvimentu.

"Maibé kualidade edukasaun minimu ne'e mós fó impaktu ba dezenvolvimentu no konstrusaun Estadu ida-ne'ebé mak dignu di'ak," Tenik nia.

Aliende ida-ne'e setór agrikultura atu nune'e kria kondisaun ba povu agrikultór sira, atu hasa'e prodúsaun rai laran, redus importasaun.

"Tanba ne'e ba ami aspeitu tolu ne'e importante governu tau prioridade iha Orsamentu 2023 nian," Tuir nia.

Purtantu Konsellu Ministrus no halo ona aprovasaun ba Projetu Proposta Lei Orsamentu Jerál Estadu (OJE) tinan fiskal 2023 ho montante billiaun $3,1 ne'ebé aprezenta husi Ministru Finansas, Rui Augusto Gomes.

Komunikadu imprensa ne’ebé husi pájina Facebook Ministro das Finansas, Rui Augusto Gomes, relata katak montante globál billiaun $3,1 ne’e hetan redusaun 8% ka millaun $264 kompara ho OJE Retifikativu 2022 ne’ebé Governu sei distribui ba Entidades Estadu hamutuk 109 ne’ebé mak hola parte iha perímetru orsamentál 2023.

Totál despeza globál ho montante billiaun $3,1 ne’e kompostu husi Orsamentu Administrasaun Sentrál billiaun $2,8 (montante ne’e inklui ona Fundu Kombatentes Libertasaun Nasionál, billiaun $1).

Orsamentu Seguransa Sosiál hetan alokasaun millaun $235,7 no RAEOA millaun $120. Montante despeza globál iha PPL OJE 2023 hanesan mós ho montante despeza globál iha Lei das Grandes Opções do Plano 2023 ne’ebé mak Prezidente Repúblika, José Ramos-Horta promulga ona iha fulan-juñu.

Proposta OJE 2023 ne’e sei uza hodi finansia Programa 49 ho medidas prinsipál 275, organizadu iha área estratéjiku 16 ne’ebé Governu sei foku ba iha tinan oin.

Hanesan Agrikultura, Pekuária, Peskas no Floresta; Ekonomia no Empregu; Turizmu; Dezenvolvimentu Rural no Abitasaun; Ambiente; Petróleu no Minerál; Eletrisidade no Enerjia Renovável; Konektividade Nasionál; Bee no Saneamentu; Edukasaun no Formasaun; Saúde; Inkluzaun no protesaun Sosiál; Kultura no Patrimóniu; Reforma Estadu; Defeza no Seguransa Nasionál; Relasaun Internasionál no Polítika Esterna.

Setór Kapitál Sosiál 36%  

Distribuisaun Tetu Agregradu Orsamentu Administrasaun Sentrál ba OJE 2023 bazeia ba setór importante sira iha Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu: Setór Kapitál Sosiál ne’ebé inklui Saúde, Edukasaun no Protesaun Sosiál hetan alokasaun millaun $771,7 ka 36%. Tuir kedan ho Setór Kuadru Institusionál ho orsamentu alokadu millaun $706,1 ka 33%. Dezenvolvimentu Infraestrutura ho orsamentu alokadu millaun $380,3 ka 18% no Dezenvolvimentu Ekonómiku ho orsamentu alokadu millaun $230,6 ka 11%.

Programa Nutrisaun Tokon $10

Iha proposta OJE 2023, Governu mós propoin ba Parlamentu Nasionál orsamentu ba Programa Nutrisaun ho montante millaun $10. Ida-ne’e reprezenta aumentu ?????? ????? ka porsentu atus-haat (400%) kompara ho orsamentu alokadu ba programa Nutrisaun iha OJE 2022.

Ba oin, Governu ofisialmente sei entrega PPL OJE 2023 ba Parlamentu Nasionál iha loron 3 fulan-outubru atu diskute no aprova iha fulan-novembru nia laran molok haruka ba Prezidente Repúblika atu tetu iha tinan ida-ne’e nia rohan.

Kalendáriu ne’e tuir ona espíritu Lei Foun Enkuadramentu Orsamentál ne’ebé mak promulga husi Prezidente Repúblika, Francisco Guterres Lú Olo iha fulan-fevereiru liu-bá. Lei estruturante ne’ebé sai nu’udar baze ida ba Reforma Jestaun Finanseira Públikas iha Timor-Leste–konkista importante ida ne’ebé mak Oitavu Governu Konstitusionál lideradu husi Primeiru-Ministru, Taur Matan Ruak halo durante nia mandatu.

Rate this item
(0 votes)
Last modified on Segunda, 19 Setembru 2022 21:10

Independente Digital TV