Ilda Nia Luta iha Mota Laran Featured

By Januário Assunção Outubru 29, 2021 696
Inan faluk, Ilda da Cruz, helik iha fatin mahon kiik ida iha mota laran, area Lemokari, Manleuana, tuku hela britas hodi sustenta nesesidade uma-laran. Foto: Januário Assunção/INDEPENDENTE. Inan faluk, Ilda da Cruz, helik iha fatin mahon kiik ida iha mota laran, area Lemokari, Manleuana, tuku hela britas hodi sustenta nesesidade uma-laran. Foto: Januário Assunção/INDEPENDENTE.

NIA liman ida kaer metin martelu no nia liman seluk hili fatuk ne’ebé bou iha nia sorin karuk no tau iha fatuk belar nia leten hodi hahú tuku rahun. Nia liman dala-ruma nakdedar tahan moras bainhira fatuk ne’ebé nia tuku fekit.

Tuku fatuk iha mota laran sai nu’udar servisu faluk ida, Ilda da Cruz ho idade tinan 54 hodi bele sustenta nia nesesidade uma laran. Iha fatin mahon kiik ida ne’ebé harii iha mota laran, iha area Lemokari, Manleuana, Ilda hahú hala’o nia servisu.

Ilda karik laiha sorte hanesan nia maluk feto seluk, tanba nia laen dahuluk ne’ebé fó oan na’in rua ba nia husik mundu iha tinan 1993, no iha tinan 1997 Ilda hetan tan mane ida no hetan oan na’in haat, maibé iha tinan 2008 nia tenke husik mane ne’e tanba mane ne’e hola mós feto na’in rua seluk no lakohi atu simu sakramentu matrimoniu ho Ilda.

Lakon xefe familia dala rua sai buat todan ba Ilda, sa tan, husik hela oan sira ba nia hodi tau-matan. Ilda ho kbiit tomak buka maneira atu bele hetan rendimentu hodi sustenta oan sira.

"Importante ha'u-nia oan sira eskola ne'e mak ha'u hakarak mai servisu ne'e, terus mós naran katak sira eskola," dehan Ilda iha mota laran area Manleu,

Hahú iha tinan 2008, Ilda deside hodi tuun ba mota laran atu pinera rai henek. Fofoun, Ilda sei sente iha forsa atu kompete ho mane sira, maibé ho idade ne’ebé aumenta, Ilda hahú sente nia isin fraku ba beibeik.

Ikus mai, Ilda halo sosiu ho ema sira seluk ne’ebé pinera rai henek besik nia fatin. Ilda mak pinera rai henek no bainhira sosa-nain mai ema ne’ebé sosiu ho nia mak suru ba karreta leten. Ilda sei hetan $10 ba kada ret rai-henek ne’ebé sosa.

“Semana ida sorte di’ak ema sosa ret ida entaun ha’u hetan dollar $10, se ema la sosa pasensia,” dehan Ilda.

Tanba sente rendimentu husi pinera rai henek ne’e la sufisiente, Ilda fera fatuk hodi bele fa’an.

Folin husi fatuk ne’e as liu kompara ho rai henek, tanba fatuk ret ida nia bele hetan $50.

“Dader nakukun ha’u mai pinera uluk rai henek, loron as mak ha’u baku fatuk fali,” dehan faluk ne’e.

Tanba haree Ilda ne’ebé nia forsa hahú tuun ba beibeik tanba idade, Angelita dos Santos (16), Ilda nia oan datoluk, sempre mai ajuda nia inan bainhira sai eskola.

“Dader ha’u ba eskola, fila mak ha’u mai ajuda ama pinera rai henek no baku fatuk,” dehan Angelita.

Ilda nia sofrimentu la to’o ne’e de’it, natureza mós dala-ruma hatodan liu tan nia luta iha mota laran. Iha tempu udan bainhira mota tuun dala-barak Ilda nia servisu lakon saugati de’it.

“Tempu udan susar hetok at liu tan atu hetan osan rahun hodi sosa foos no oan sira-nia presiza. Se hahan laiha ona, ha'u ba hili modo, fehuk-ropa ema soe ona iha lixu ne'e lori mai han," dehan nia

Dala-ruma mós Ilda tenke soe nia moe hodi lolo netik lima ba nia viziñu balun atu fó netik foos uitoan ba nia hodi bele aguenta.

Rai hahú nakaras, Ilda ho nia oan feto, hakat neneik hodi fila ba sira-nia uma, kuaze metru 15 husi mota ninin.

Inan ho oan ne’e nia ain para iha uma kiik ho medida 4×4 nia oin. Ba sira ne’ebé ain aas uitoan tenke hakruk bainhira tama odamatan uma kiik ne’ebé hamriik entre uma lubuk nia klaran ne’e.

Bainhira tama iha uma laran, la presiza atu hasai sapatu ka sinelus tanba ain sei la sama iha sumenti tan ne’e la presiza tauk uma sei foer.

Uma ne’ebé badak no manas tebes iha tempu loron ne’e fahe ba kuartu rua. Kuartu ida sai fatin deskansa ba Ilda no kuartu seluk ba nia oan sira.

Kalen balun ne’ebé uza hodi didin uma hahú kuak no kalen iha kakuluk mós refujen no kuak.

“Loron manas ne’e dada iis la di’ak tanba anin la tama,” dehan Ilda ho triste.

Hafoin liu kuartu, sei hetan fatin kiik ida ne’ebé baibain uza hodi tein hahan. Bainhira hateke ba leten matan sei hateke borus ba lalehan azul tanba kakuluk kuak ona.

Hakat liu ba kotuk sei iha odamatan kiik ida ne’ebé liga ba haris-fatin. Haris-fatin ne’e didin ho kalen no iha leten laiha buat ida mak taka.

Kondisaun Ilda ne’e halo nia viziñu sira hanoin no dala-ruma fó netik foos balun ba Ilda.

“Se ferik la book an dala-ruma sira la haan. Ha’u haree nia hanesan ha'u-nia inan ha'u lori foos fó netik ba sira,” dehan Ilda nia viziñu ida, Fernando Amaral.

Xefe Aldeia Lemokari, Suku Manleuana, Estaquio Tilman hatete, iha ona media balun mak foti informasaun kona-ba Ilda nia situasaun, no iha kompaña privadu balun kontaktu ona autoridade lokal atu oferese materiál konstrusaun hodi hadia Ilda nia uma, maibé to'o oras ne'e seidauk iha rezultadu

Xefe Aldeia ne’e deha, uma ne’ebé Ilda hela ba presiza duni atu hadia tanba iha tempu udan bee tama ba uma laran nune’e halo sira labele deskansa.

Estaquio dehan, durante ne’e bainhira simu apiu husi governu ka kompaña balun nia sempre oferese ba Ilda.

Iha parte seluk, Diretora Rede Feto, Aida Exposto hatete, iha ona diskusaun ho gabinete espoza Prezidente Repúblika, karik iha posibilidade sei fó subsidiu ba vulneravél sira ne'ebé oras ne'e sei kontinua sofre.

"Ami koko kolia hela ho espoza Prezidente Repúblika se posivel ita bele apoiu subsidiu ida ba ema vulneravel sira tuir dadus ne'ebé ita iha,"  dehan nia via telefone.

Entretantu, hafoin hetan informasaun husi jornalista jornal INDEPENDENTE kona-ba Ilda nia kondisaun, iha 28 Outubru, horseik, ekipa Ministériu Solidariedade Sosial no Inkluzaun (MSSI) Munisipiu Dili, tuun hodi ba foti dadus.

Diretór MSSI Munisipiu Dili, Luis da Costa informa, hafoin foti dadus, Sesta (29/10), ohin, nia parte sei oferese apoiu emerjensia ba Ilda.

Nia dehan, MSSI Dili prepara ona foos saku haat (4) atu fó ba Ilda hodi bele aguenta hodi hein prosesu tuir mai.

Nia hatete, MSSI planeia atu fó apoiu osan balun no material konstrusaun, maibé ida ne’e sei prosesu tanba presiza hetan aprovasaun.

“Aban (ohin) ita sei apoiu foos saka haat hanesan apoiu emerjensia. Hafoin ita sei ba halo relatoriu hatama ba nasionál mak foin hein prosesu apoiu osan no material,” dehan nia.

Rate this item
(0 votes)

Independente Digital TV