Nia hanoin hikas katak Timor-Leste nia mehi atu adere ba ASEAN iha ona dezde tinan 1974, bainhira nia iha tinan 25 no hasoru malu ho Adam Malik, diplomata seniór no Ministru Negósiu Estranjeiru Indonézia nian iha tempu ne’ebá. Ida-ne’e hatudu katak ideia kona-ba integrasaun rejionál eziste kleur ona molok Timor-Leste ukun-an iha (20 maiu 2002).
Karta ne’ebé hakerek, husi Adam Malik, iha momentu ne’ebá diriji ba José Ramos-Horta, nu’udar figura xave ida iha movimentu independénsia Timór nian no futuru Prezidente Timór-Leste nian. Ida-ne'e fornese perspetiva istóriku importante kona-ba Indonézia nia postura diplomátika uitoan molok Indonézia halo invazaun ba Timór-Leste iha Dezembru 1975.
Ali Alatas, Eis Ministru Estranjeiru RI
Hafoin Iha tinan 2011, bainhira Ramos-Horta asumi kna’ar nu’udar Prezidente RDTL, ofisialmente nia haruka karta ho intensaun atu adere ba ASEAN. Maibé nia admite katak, Iha momentu ne’ebá timoroan barak mak ladún komprende ka konkorda nia no mos la iha nasaun membru ASEAN barak maka aseita kedas intensaun ida ne’e.
Iha tinan ne’ebé hanesan, Prezidente J. Ramos-Horta fó rekoñesimentu espesiál ba Prezidente Susilo Bambang Yudhoyono, “SBY” (2004-2014), ne’ebé fó apoiu ba Timor-Leste nia intensaun atu adere. Apoiu husi Indonézia ne’e nu’udar país viziñu bo’ot liu iha papél importante iha prosesu ne’e.
Prezidente Ramos-Horta no Laureadu Nobél ba Pàz hato’o nia apresiasaun klean no agradesimentu ba líder no ofisiál sira ASEAN nian, tantu atuál no uluk.
Nune’e mós agradese ba líder timoroan hotu-hotu iha pasadu no prezente, inklui Primeiru Ministru Kayrala Xanana Gusmão, ne’ebé ativu hodi dudu Timor-Leste nia adezaun ba ASEAN iha tinan rua ikus ne’e.
Photo Credit: Palacio Presidensial.
