PR Horta: Lei Seidauk iha Kuadru Legál Proteje Traballadór Doméstika Featured

By Cristina Ximenes Juñu 16, 2022 240
Presidente Republika, Jose Ramos Horta. Foto:INDEPENDENTE. Presidente Republika, Jose Ramos Horta. Foto:INDEPENDENTE.

DILI: Prezidente Repúblika, José Ramos Horta hatete, traballadór doméstika iha Timor seidauk iha kuadru legál ruma ne’ebé fó protesaun servisu na’in sira, maibé iha sindikatu, ativista no mós ONG sira, ne'ebé ativu sai portavós ba sira atu tane sira-nia direitu.

Tanba ne'e, Xefe Estadu hein rezultadu konferensia ne'e bele sei simu relatoriu kona-ba saida mak di'ak liu atu proteje traballadór sira ne'e nia direitu.

Maibé mós tenke ho kakutak haree dala-ruma hakarak fó vantajen, maibé depois setór privadu ne'ebé simu traballadór domestiku laiha biban tanba instituisaun ekonómiku maka ne'e.

Nune'e, Xefe Estadu sei rona didi'ak haree oinsá Timor nia obrigasaun ratifika tratadu no tratadu ne'e tenke refleta iha lei no refleta iha implementasaun, tanba dala-ruma, fila tratadu oioin maibé laiha ne'ebé kooresponde ba tratadu sira ne'e.

Tanba, traballadór doméstiku ne'e servisu iha família ida nia uma, kompañia ne'ebé rekruta traballadór doméstiku, kompañia barak iha mundu ne'ebé rekruta traballadór bele mós husi Timor ba Singapura, Japaun no seluk tan.

Maibé atu servisu ho família sira, la'ós traballadór fabrika, purtantu tradisionalmente, istorikamente Timor iha traballadór doméstiku Indonézia iha. Indonézia oras ne'e daudauk sira debate lei, tinan lubuk ida nia laran Parlamentu Indonézia la book ida ne'e tanba realidade traballadór doméstiku barak iha Malazia, Singapura servisu ema nia uma ne'e barak rihun ba rihun.

Xefe Estadu temi ne'e oinsá Timor bele aprende mós espersnsi Indonézia nian ka rai sira seluk besik ne'e atu labele halo buat ida ne'ebé depois laiha kaoaside atu ezekuta depois rezultadu sai fali negativu ba kondisaun feto sira nian, tanba traballadór doméstiku bai-bain ema feto.

"Traballadór doméstika iha Timor ne'e ha'u seidauk haree protesaun kuadru legál ruma, sindikatu iha atividade, FONGTIL no ONG sira ne'ebé ativu hanesan portavoz ba sira, tane sira-nia direitu maibé la signifika governu tinan ne'e nia laran la halo buat ida," dehan PR Horta hafoin partisipa seremónia komemorasaun loron mundiál traballadór doméstika, iha Salaun Lux Clarita, Bairru Formoza, horisehik.

Maibé kondisaun oioin loos iha família balun selu sira di'ak, servisu ladún todan no balun todan tebes maibé Timor nia realidade oin seluk la'ós hanesan iha Singapura ka rai sira seluk, iha realidade kobdisaun ekonómiku sosial ba sira difisil loos manan mínimu liu, maibé pelumenus iha sira-nia rai, kalan sira bele fila ba uma.

"Ha'u hakarak haree mós tanba ema barak kontaktu ha'u husi liur husu traballadór Timorense doméstiku, ha'u hatete kedas, ha'u la autoriza Timoroan ida atu ba rai A, B, C, maibé rai hanesan Austrália, Singapura ha'u hatete bele ba tanba bele iha garantia protesaun ba sira," hatete Xefe Estadu.

Tanba ne'e, la hatene tanba saida mak saláriu mínimu ba traballadór sira tinan sanolu resin ona maibé governu seidauk halo revizaun.

"Ha'u la hatene, ha'u sei rona lai FONGTIL, ONG sira rona realidade, ko'alia mós governu saida mak bele justu liu, ha'u hanoin situasaun di'ak liu mak ne'e tanba ita-nia ekonómia fraku hela, família sira emprega ema ne'e ladún barak tanba maioria boot oan feto lubuk ida iha uma," hatete nia.

Entaun, kampu traballu ba traballadór doméstiku, otel sira mak ladun di'ak, maibé bele sura ona ema lubun ida mak servisu ida ne'e, modalidade ne'ebé di'ak liu governu haree liuhusi Ministériu Sosilidaridade Sosial no Inkluzaun ka mekanizmu seluk estebelese nu'udar vensimentu mínimu ba traballadór doméstiku, maibé iha mós fundus sosial ida ne'ebé apoiu ema sira ne'e.

"Bainhira ita halo fundu sosial ba apoiu ema sira ne'e hanesan mós osan fó ba sira ne'e sirkula iha ita nia rai laran, osan ne'e lá'os lakon tiha lae, osan ne'e la lakon tanba traballadór sira ne'e hanesan ajente ba produsaun ajente ba ekonómia," haktuir Xefe Estadu.

Nune'e, la tau todan boot demais ba ema ne'ebé simu traballadór, maibé kiik oan buka ajuda simu vensimentu fraku loos ho osan ne'e sira bele ajuda sira nia família, tanba osan ne'e lá'os ba liur, maibé osan ne'e iha sira nia liman di'ak liu fali sexta bázika tanba osan ne'e sira nia liman sira mak buka atu sosa, purtantu governu tenke haree. Nu'udar kestaun justisa ba ema sira ne'e no nu'udar kestaun kakutak tanba ne'e intelejente dinamiza ita nia ekonómia liu husi sira.

Iha fatin hanesan, Diretór Ezekutivu Forum Organizasaun Naun Governamentál (FONGTIL), Valentino da Costa Pinto hatete semináriu komemorasaun loron traballadór doméstiku ninian ba tinan ida ne'e ho intensaun atu fó nafatin hanoin ba governu tenke lalais ona aprovasaun kona-ba baze legál ruma ne'ebé bele proteze no hadia traballadór doméstika sira iha Timor Leste.

"Ita-nia traballadór doméstiku sira ne'e lá'os iha Dili de'it, maibé munisípiu sira iha hotu, iha Dili ami kontinua rejista besik 300 pessoas iha Dili ne'ebé halo servisu ba uma kain sira liu-liu ba servisu doméstika ninian," haktuir nia.

Nia esplika, FONGTIL servisu feto Timor Leste ninian ne'ebé sai hanesan mahon ba traballadór doméstika sira hanesan rejistu besik agora daudauk ne'e 283 ne'ebé husu protesaun servisu sentru feto Timor Leste ninian ne'e bele ajuda sira, fasilita fó konselin sira balun servisu iha uma kain sira ne'ebé presija.

Tanba ne'e, iha duni atu asegura direitu hanesan traballadór tanba traballadór doméstika ita tenke koko atu husu públiku nia apresiasaun hanesan traballadór, nia tenke estatus traballadór ne'e mak ita husu baze legál proteze fila liu sira.

"Saláriu nafatin, ita husu katak saláriu mínimu Timor Leste mak $115, ita koko kada uma kain ne'ebé fó servisu ba ita nia maluk sira ne'ebé halo servisu iha uma kain sira saláriu mínimu ne'e tenke la'o, durante la'o hela, maibé ha'u hanoin katak sira nia direitu ne'e iha duni lei ruma ne'ebé proteje sira," esplika nia.

Maibé saláriu mínimu too ona tinan sanolu resin maibé governu seidauk halo revizaun ba ida ne'e mak FONGTIL nia preokupasaun.

"Ami husu ba governu liu-liu tenke hahú diskute ona kona-ba fenomenal ida ne'e tanba ita hasoru krize Globál ne'ebé afeita ba ita nia maluk sira ne'ebé halo servisu traballadór doméstiku ne'e lakon servisu, ita nia volume servisu ne'e kontinua eziste hanesan bai-bain ida ne'e presija lei ruma ne'ebé proteze sira, sira bele reklama karik iha espasu duni ba sira atu sira nia direitu ne'e proteze ho di'ak," tenik nia.

Diretora Working Womenes Centers Timor Leste (WWCTL), Ricar Pascoal hateten, iha difirensia boot molok sira halo intervensaun ba sira nia kondisaun servisu antes, primeiru sira mai iha Dili halo servisu hanesan traballadór doméstika sira maioria halo peskiza ho saláriu $50, $75, $80 dala-ruma sira simu saláriu mós fulan rua dala ida.

Kona-ba tratamentu ba sira ne'e patraun maiória sira hetan informasaun fiziku lae verbal, kona-ba violasaun seksual ida ne'e sira atu remata katak númeru hira sira labele hatete.Tanba sira ne'ebé sai vitima bainhira akontese problema ne'e boot sira la hatene dalan atu ba keixa iha ne'ebé entaun sira hili fila ba munisípiu.

Tuir dadus peskiza 56% traballadór doméstika iha Dili ne'e migrante husi munisípiu barak liu mak Ermera, Oekussi, Aileu númeru ne'ebé emoregadór mós dala ruma kontaktu ba sira presija traballadór doméstika sira atu delega sira ba servisu sira prefere inan feton sira mai husi munisípiu.

Bainhira sira halo intervensaun ona ba sira nia kondisaun servisu, sira koko halo aprosimasaun públiku oinsá atu hasa'e koñeseimnetu públiku nian ba traballadór doméstika sira bele hetan tratamentu ne'ebé dignidade sira bele hetan kondisaun servisu ne'ebé sente.

Nia esplika, sira simu saláriu bazea ba saláriu mínimu $115 entaun ida ne'e komesa hahú iha mudansa ona ne'ebé sira nia preokupasaun to'o ohin loron realiza semináriu ne'e hodi fó hanoin ita nia governu traballadór doméstika kontinua sira nia númeru aumenta bei-beik.

Dala ruma sira mós luta sira nia direitu no sira husu sira nia direitu hodi hetan tratamentu hanesan ho traballadór sira seluk ne'ebé livre iha lei laboral, sira mós presija iha atensaun atu sira mós tama iha sistema protesaun sosial.

Entaun bainhira halo semináriu ne'e hatene katak bainhira tinan primeiru hala'o komemorasaun loron mundiál ba traballadór doméstika iha 2017 ida ne'e primeiru vez governu tempu ne'eba entrega esbosu rejime juridiku traballadór doméstika.

Nune'e, sira halo submisaun bazea ba konteudu iha laran ne'ebé la hapara ho situasaun iha rai laran entaun ami halo submisaun hamutuk organizasaun sosiedade sivil oinsá inan feton sira ne'e bele hetan regulamentu ne'ebé bazea ba realidade no husu atu sira servisu ho susfiente.

Nia informa, agora lei ne'e pebdete hela iha MKAE sira presija aprejenta ba Konsellu Ministru depois lori ba Parlamentu Nasionál sira bele hatene katak maluk feto mak ho mehi boot mai buka servisu hanesan loja, administrasaun sira la hetan oportunidade ida ne'e.

Kampu traballu ihatene katak agora kampu traballu mínimu, imaluk mai servisu ne'e idade produtivu ne'e barak entaun sira hili mak servisu domestika fasil liu ba sira. Entaun oinsá halo protesaun ba sira mak primeiru liga sira ho emoregadór ne'ebé fasilita mós kontratu servisu ba sira kontaktu emoregadór katak sira sei simu saláriu mínimu ho direitu ne'ebé hanesan ho traballadór ne'ebé hato'o iha ita nia lei laboral, servisu oras ualu nia laran, semana ida nia bele hetan lisensa ba nia servisu depois nia fila mai.

Tanba traballadór doméstika iha tolu rua hela iha laran no mós hela iha liur, maibé importante asegura nia simu saláriu ba mínimu, nia simu liu ida ne'e depende fali emoregadór.

"Ohin loron ami nia dadus mudansa ba sira nia saláriu no tratamentu ba sira nia kondisaun servisu hanesan peskiza katak violasaun verbal, violasaun fiziku sira ne'e ikus mai redus ona, bainhira sira hetan violasaun fiziku entaun sira hatene ona keixa ba se, dalan ba ne'ebé, patraun mós iha mudansa hahalok sira, sira trata sira traballadór doméstika ho dignidade liu. Ita haree katak servisu doméstika ne'e nuudar produsaun servisu ida, ita nia maluk feto foin sa'e mai barak," tenik nia.

Rate this item
(0 votes)

Independente Digital TV

Tuir ami iha Twitter

Kalendariu Notisia

« May 2024 »
Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
    1 2 3 4 5
6 7 8 9 10 11 12
13 14 15 16 17 18 19
20 21 22 23 24 25 26
27 28 29 30 31