Taur: Obrigasaun Estadu Garante Dignidade Direitu-Sosiál ba Ema Hotu Featured

By Mariano Mendonca Jullu 09, 2022 248
Primeiru Ministru (PM), Taur Matan Ruak. Foto:Dok. Primeiru Ministru (PM), Taur Matan Ruak. Foto:Dok.

DILI: Primeiru Ministru (PM), Taur Matan Ruak hatete, nia la ko’alia de'it kona-ba karidade, solidariedade família no iha komunidade, maibe koalia kona-ba obrigasaun Estadu nian hodi Garante dignidade liuhusi direitu sosial ba ema hotu.

Tinan ida ne’e Timor-Leste selebra tinan 20 restaurasaun ba independénsia, konkista ida ne’ebé ema hotu nian. Sira ne’ebé luta ho kilat iha frente armada, negosiasaun polítika-diplomátika no mós luta iha klandestinidade, ne’e mós nu’udar konkista ida povu naran laek nian ho aten brani, ema barak tebes vota ba liberdade iha Referendu fulan Agostu tinan 1999.

Restaurasaun ba Independénsia lori mai Liberdade, Demokrasia, Estadu Direitu. Maibé labele harii Demokrasia ida ne’ebé saudavel no sosiedade ida ne’ebé plena, sein partisipasaun hosi sidadaun sira.

Tanba ema hotu bele partisipa iha konstrusaun no dezenvolvimentu Estadu no rai ne'e importante tebtebes hodi garante ema hotu-hotu moris ho dignidade. Ida ne’e maka tenke sai objetivu prinsipál husi objetivu hotu-hotu dignidade sidadaun nian ho dalan ida de’it maka bele asegura paz liberdade, dezenvolvimentu ekonómiku no sosiál, partisipasaun tomak iha sosiedade.

"Ha’u la ko’alia de’it kona-ba karidade ne’ebé loloos, importante tebes ha’u mós la ko’alia de’it kona-ba solidariedade iha família no iha komunidade ne’ebé mós importante tebes no sai nafatin baze ba ita nia forsa hamutuk. Ha’u ko’alia kona-ba obrigasaun Estadu nian hodi garante dignidade liu hosi direitu sosiál ba ema hotu," dehan PM Taur, liuhusi komunikadu ne'ebé diariu ne’e asesu, horisehik.

Konstituisaun Repúblika Demokrátika Timor-Leste define, iha ninia artigu 56 katak sidadaun hotu-hotu iha direitu ba seguransa no ba asisténsia sosiál ne’ebé Estadu iha responsabilidade  hodi promove hola medida sira tuir nia kbiit nasionál nian, hodi halo organizasaun ho nia sistema ida ba seguransa sosiál.

"Direitu ba seguransa sosiál, konsagra ona iha ita-nia konstituisaun, reflete ita-nia entendimentu katak seguransa sosiál maka parte ne’ebé labele tau sees husi demokrasia Ita fiar katak labele iha demokrasia sein ema hotu-hotu haree sira-nia direitu sosiál ne’ebé aseguradu," dehan nia.

Sistema seguransa sosiál, tuir loloos, garantia ba direitu sira ne’e, ba ema sira hotu ne’ebé serbisu no kontribui ba ekonomia nasionál, maibé mós ba sira hotu ne’ebé labele ka labele tan ona serbisu. Tuir loloos, seguransa sosiál signifika konsesaun prestasaun sosiál direitu nian, ne’ebé substitui rendimentu serbisu nian (saláriu) bainhira ida-ne’e la eziste ka lakon tanba razaun ruma.

Ho dalan ida ne’e seguransa sosiál garante katak ema hotu-hotu mantein rendimentu ida ne’ebé mínimu, mezmu bainhira la serbisu, hodi nune’e sira bele kontinua halo despeza importante konsumu nian; hodi nune’e sira bele kontinua hetan asesu ba bens no servisus; nune’e, ikus mai, sira bele moris iha vida ida ne’ebé digna. Tanba ne’e maka seguransa sosiál importante tebes.

"Konstrusaun ba sistema ida seguransa sosiál nian presiza prosesu ida ne’ebé naruk no teknikamente kompleksu Karik ita hakarak sustentavel no ezije vontade no empenhu polítiku husi ema hotu-hotu iha Sosiedade," dehan komunikadu.

Entretantu, iha Timor-Leste konstrusaun ba sistema seguransa sosiál nian hahú ona iha tinan 2008, ho kriasaun Subsídiu Apoiu nian ba Idozu no Inválidu sira (SAII), ne’ebé iha nia prátika, ho natureza pensaun vitalísia ba sidadaun sira hotu ne’ebé to’o idade reforma nian daudaun ne’e tinan 60 no ba ema sira hotu ne’ebé la bele serbisu ho permanente tanba invalidés, no la iha meiu sira seluk ba rendimentu, tanba sira la serbisu.

"SAII nu’udar primeira medida seguransa sosiál nian iha ita-nia nasaun – no moris iha faze ida ne’ebé ita harii hela ita-nia instituisaun sira no rekupera krize tinan 2006 nian; moris iha faze ida ne’ebé seidauk ko’alia kona-ba Seguransa Sosiál iha ita-nia sosiedade," tuir komunikadu.

Objetivu SAII nian mak asegura rendimentu mínimu ba ema hotu-hotu ne’ebé labele serbisu tanba sira iha situasaun invalidés nian ne’ebé permanente no absoluta ka tanba iha idade ne’ebé avansada liu ona. Ho prestasaun ida ne’e, sidadaun sira ne’e mantein podér kompra nian balun no bele satisfás nesesidade bázika sira. Tanba ne’e, SAII nu’udar medida esensiál hodi kombate pobreza.

Faktu ida ne’e hatudu husi dadus estatístiku ofisiál: karik iha tinan 2007 taxa insidénsia pobreza nian iha idozu maka 33,6%, iha tinan 2014 taxa ne’e tuun ba 26,8%  ka iha tinan 7, no hafoin kriasaun SAII, taxa insidénsia pobreza nian entre idozu sira redús 20,2%. Ida ne’e maka sinál ida ne’ebé klaru kona-ba importánsia hosi medida ida ne’e atu kombate pobreza no kontribui ba moris ida ne’ebé dignu ba idozu sira.

Maibé, estudu ida foin daudauk ne’e, tinan 2021, ne’ebé Governu halo ho apoiu UNICEF nian, hatudu katak pobreza multidimensionál nafatin aas, liu-liu iha labarik ki’ik no iha idozu sira.

Relasiona ho idozu, fiar katak faktu ida ne’e kauza husi fatór rua. Iha sorin ida, tanba pobreza multidimensionál la’ós de’it kona-ba rendimentu, maibé mós kona-ba asesu ba bens no servisus; Iha sorin seluk, tanba valór SAII nian maizumenus ki’ik no la iha alterasaun durante tinan ba tinan. 

Tanba ne’e, deside atu altera valór SAII nian ba 50 USD fulan-fulan, hodi reforsa kapasidade ekonómika idozu no ema sira ne’ebé la iha kapasidade permanente hodi halo serbisu. Liu de’it alterasaun ida ba tinan 2022, Governu aprova ona alterasaun ida-ne’e hodi mantein iha futuru.

"Ohin ita iha ne’e hodi lansa montante foun SAII nian, husi 50 USD fulan-fulan, ne’ebé sei inklui ema ho totál 98.943,  Agora 6.797 iha Munisípiu Likisá. Ita fiar katak, ho nune’e kontribui atu hametin dignidade ita nia konsidadaun sira nian, hodi kombate pobreza no hodi insentiva atu ema hotu partisipa ho ativu iha ita-nia ekonomia no iha ita-nia sosiedade," dehan komunikadu.

Deklarasaun lubuk ne'ebé Primeiru Ministru hato'o hafoin halo lansamentu ba idozu sira nian iha suku Maumeta, Munisípiu Likisa.

Rate this item
(0 votes)

Independente Digital TV

Tuir ami iha Twitter

Kalendariu Notisia

« May 2024 »
Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
    1 2 3 4 5
6 7 8 9 10 11 12
13 14 15 16 17 18 19
20 21 22 23 24 25 26
27 28 29 30 31