Peskizadór AJAR, Inocencio de Jesus Xavier dehan, ne'e hanesan abuza ema atu lori tan ema mai estrada, fó labarik sira iha Timor Plaza oin, seluk Kolmera ne'e labarik sira tama hotu mai ona, osan tenke sai fali.

Nia hatete, la'ós medida mak ida ne'e, iha maneira seluk ne'ebé bele halo. Hanesan ne'e entaun munisípiu forma hotu nia oan sira faan sasan, INDDICA nia osan to'o ka la'e? Labele ko'alia kapitál Dili de'it.

"Entaun sira leba ai iha foho ne'eba ne'e oinsá, OJE 2026 ne'e atu selu de'it ba labarik sira ne'ebé faan iha dalan ne'e ka, entaun ha'u Konsellu Konsultivu iha INDDICA maibé ha'u la konkorda ho ideia ne'e, maibé iha aproximasaun seluk mak ko'alia nafatin ho inan-aman sira katak labarik sira tempu ba eskola, tempu ba aprende," dehan Inocencio, iha knaar fatin, Faról, horisehik.

Nia hatete, iha Timor Plaza nia oin ne'e risku boot, lampu merah sira halai tama estrada klaran, la hatene ema motorista hotu-hotu iha karreta, motor iha kondisaun, mai mak travaun la hetan bele xoké mate. Tanba risku natoon faan haas, labarik ida mate iha 2023 ka 2024.

"Ho osan US$ 500 ne'e hanesan ita loke projetu foun, nune'e inan-aman sira mós lori labarik sira ba estrada. Neineik ha'u sei forma ha'u nia oan ba faan, nune'e osan US$ 500 mai ha'u, ita labele trata nasaun ninia problema ne'e ho osan de'it," tenik nia.

Nia argumenta, muda mentalidade ne'e ko'alia ho inan-aman sira ka bele tanba inan-aman ne'e selu oan la ba eskola INDDICA bele selu oan ne'e nia eskola ho bolsu.

Maibé, alternativa mak ne'e tanba selu ka labele sosa kaderneta bele ko'alia ho ministériu sira seluk, halo servisu advokásia.

INDDICA halo advokásia ko'alia ho ministériu xave sira atu apoiu Solidaridade Sosiál, Edukasaun nune'e apoiu, la'ós tau fali osan ne'e, depois ema Timor laran forma hotu labarik sira estrada nusa.

"Ne'e lá'os solusaun, ba ha'u ne'e ladun haree ida ne'e nu'udar solusaun di'ak ba labarik sira ne'ebé faan sasan iha estrada," nia hakotu.

Entretantu, Vise Direitór Dahuluk Asosiasaun Hak, Antonino de Limas hatete, ne'e parte ida INDDICA hanoin atu rezolve problema balun tanba haree labarik sira faan sasan ne'e tanba apoiu inan-aman depois ida ne'e akontese.

"Ha'u la hatene ida ne'e se planu mosu $500 ne'e ha'u hanoin karik INDDICA sira iha dadus loos duni ka la'e. Labarik sira faan sasan ne'e tanba inan-aman kbiit laiha mak sira faan ka fila fali ema ruma mak organiza labarik sira halo servisu," nia haktuir.

Nia haktuir, se loos duni INDDICA haree katak labarik sira faan sasan iha dalan ne'e tanba apoiu husi inan-aman ka inan-aman mak haruka hanoin bele mós sai solusaun ida.

Maibé, importante ne'e mak sira iha dadus duni, sira haree labarik sira ne'e inan-aman mak haruka loos ka la'e.

Tanba loloos se inan-aman mak haruka INDDICA loloos halo servisu oinsá hatete ba inan-aman sira tenke respeitu labarik sira nia direitu nune'e labele envolve labarik sira faan sasan iha dalan ninin.

Nia hatutan, tanba akontese ne'e labarik sira de'it mak faan sasan ne'e se ita halo komparasaun la hanesan ho labarik sira idade kiik, karik sei eskola duni, sira faan sasan iha merkadu. Ezemplu faan modo iha merkadu maibé ho inan-aman buat rua la hanesan, ida akontese dalan ninin ne'e labarik sira de'it.

Nia argumenta, entaun seidauk iha informasaun ruma natoon maibé deskonfia katak labarik sira faan ne'e ema ruma mak organiza fó labarik sira servisu, depois sira fahe lukru ka sira iha patraun ne'e iha.

Maibé, se sira faan manu tolun karik la hatene ne'e inan-aman mak daan manu tolun iha uma haruka sira faan ka ne'e negósiu ema seluk depois rekruta labarik sira faan manu tolun ne'e.

Tanba ne'e diferensia se labarik sira nafatin ba eskola depois apoiu inan-aman faan modo iha merkadu ne'e prátika ne'ebé loloos bele apoiu, tanba ne'e sira la kontra regra ruma.

Maibé asuntu ne'e karik se INDDICA deteta duni nafatin rezultadu estudu haree duni ida ne'e katak tanba haruka oan sira ba faan manu tolun iha dalan ninin ne'e tanba problema ekonómia inan-aman nian.

"Ninia razaun tanba apoiu inan-aman de ida ne'e karik, importante ne'e mak cek inan-aman sira ne'e halo saida, loos duni se mak haruka labarik sira faan sasan, ka labarik sira ne'e sai husi inan-aman laiha koñsimentu inan-aman, ema seluk mak fó servisu labarik sira ne'e," nia ténik.