Populasaun maiória iha TL seidauk asesu bee moos Featured

By Cristina Ximenes Novembru 20, 2025 128
Foto:Dok Foto:Dok

DILI: Monitorizasaun Plataforma Nasionál BESI Timor-Leste (PN-BESI-TL) liu husi SENSUS 2022 hatudu populasaun maiória iha Timor-Leste seidauk asesu bee moos, tanba problema governu rasik seidauk prioritiza iha alokasaun orsamentu jerál estadu, no la sériu iha sira nia polítika sira.

Tuir dadus SENSUS maiória komunidade seidauk asesu ba bee ne'ebé tratadu, ne’ebé iha SENSUS ne'e hatudu nia kobre hotu asesu ba mota, asesu ba bee matan, asesu ba udan been, ne'e mak ita totál karik 70% ba 80%.

Maibé se haree fali asesu ba bee ida tratadu ne'e 45% de'it, entaun signifika maiória seidauk asesu bee ida ne'ebé tratadu ne'e. nune’e mós rezultadu SENSUS uma-kain iha tinan 2022 54% komunidade asesu ba iha torneira públiku.

"Nia esplika haree fila fali ba SENSUS ne'e nia hatete, kuaze 70 itál pursentu mak asesu ona ba bee moos, maibé ne'e sei kategória asesu ba mota, asesu ba Lagoa,” Koordenadór Jerál PN-BESI-TL, Januario de Jesus, informa ba jornslista sira liu husi Komunikadu Imprensa relasiona selebrasaun loron mundiál sintina ne'ebé realiza iha Kampaun Asosiasaun Faról, Kuarta (19/11).

Komunidade asesu ba bee ida ne'ebé tratadu signifika bee ne'e mai husi bee matan tenke ba lai intek, depois husi intek ba tangki rezervatóriu nune'e halo lai tratamentu mak foin fornese ba iha komunidade.

"Maibé se ita haree fali ba bee ida komunidade asesu ba bee ida tratadu ne'e kuaze foin 45% de'it husi totál populasaun. Entaun sei maiória populasaun territóriu nasionál, liu-liu ita nia área rurál sira ne'e kuaze sei la'o do'ok ba kuru bee iha mota, ba kuru bee iha irigasaun sira nune'e atende ba sira nia nesésidade báziku," nia esklarese.

Entretantu ba bee tratadu nia iha bee matan iha intek, ba tiha tangki rezervatóriu halo lai tratamentu mak foin distribui ba komunidade, tanba bee ida ne'e mak signifika bee ne'e asegura, tanba halo ona tratamentu.

"Mais bee ida iha mota, bee lagoa, udan been ne'e la asegura ninia kualidade, dala ruma iha bee matan balun bele kontamina ho bakteria bele afeta fali ba ita nia komunidade sira nia saúde," nia hatete.

Entretantu, problema boot ida governu rasik seidauk prioritiza iha alokasaun orsamentu jerál estadu, sira la sériu, iha sira nia polítika sira sira hakerek didi'ak loos, sira nia programa, sira didi'ak narativu ne'e sira esplika klaru loos, sira halo diskursu sira ne'e kapás loos maibé la tau iha asaun.

Alende, liu-liu la tau iha alokasaun orsamentu jerál, tanba ne'e mak husi totál 2 itall pursentu iha orsamentu jerál estadu, maibé 1.2% de'it ba bee no saneamentu.

Nia haktuir, problema ida seluk mak kooperasaun entre ministériu relevante sira, liu-liu ezemplu simples iha nivél Ministériu Obras Públika, entre diresaun ida BTL-EP ho mós diresaun sira kona-ba infraestrutura nian.

Nia fó ezemplu diresaun infraestrutura halo tiha estrada hakotu kanu mais laiha servisu kooperasaun di'ak BTL-EP, depois hakotu tiha mak fó informasaun BTL-EP hatene.

Tanba ida ne'e mós kontribui ba oin nusa halo kotu fali sistema bele kanaliza bee ba komunidade sira, entaun ida ne'e prosesu ida ne'ebé fó kontribuisaun ba komunidade la asesu ba bee.

Nia hatutan, entaun problema ida seluk mak kooperasaun entre ministériu relevante sira, inklui mós oin nusa sira nia planu integrasaun ba servisu.

Maibé, ida seluk mak konsiénsia ema nian rasik, dala ruma iha fatin balun komunidade asesu ba bee sai oras 24, sira loke estraga de'it, komunidade balun dala ruma susar ba bee, entaun oin nusa ida-idak konsiénsia rasik.

"Se bee ne'e ha'u uza nia nesésidade de'it, bainhira sufisiente to'o ona ba nesésidade bele taka. Nune'e bee ne'e ba fali ema seluk, inklui mós balun útiliza hanesan sanio sira ne'e halo fali koneksaun ba iha torneira ne'e rasik, dala ruma hamenus presaun bee ne'ebé fó fali presaun bee ba komunidade sira seluk atu asesu," tenik nia.

Entretantu, SENSUS populasaun asessu ba bee-moos iha 2022 no 2025 hatudu, sei iha populasaun balun la asesu ba bee-moos, hanesan iha komunidade Ataúro ne'ebé afeta tebes sira nia atividade ekonómika.

Rate this item
(0 votes)

Independente Digital TV

Follow us on Facebook

Kalendariu Notisia

« November 2025 »
Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
          1 2
3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14 15 16
17 18 19 20 21 22 23
24 25 26 27 28 29 30