MF Lansa Relatóriu Prelemináriu Sensu Uma-kain Ne’ebé Rejista Populasaun Millaun 1,3 Featured

By Ekipa INDEPENDENTE Novembru 15, 2022 294
Ministériu Finansa (MF) liu husi Diresaun Jerál Estatístika, hamutuk ho parseiru dezenvolvimentu sira, halo ona lansamentu relatóriu prelemináriu ba sensu uma-kain no populasaun tinan 2022 nian. Foto:Media MF. Ministériu Finansa (MF) liu husi Diresaun Jerál Estatístika, hamutuk ho parseiru dezenvolvimentu sira, halo ona lansamentu relatóriu prelemináriu ba sensu uma-kain no populasaun tinan 2022 nian. Foto:Media MF.

DILI: Ministériu Finansa (MF) liu husi Diresaun Jerál Estatístika, hamutuk ho parseiru dezenvolvimentu sira, halo ona lansamentu relatóriu prelemináriu ba sensu uma-kain no populasaun tinan 2022, ne’ebé husi relatóriu ne’e rejista ona populasaun Timor-Leste hamutuk 1.340.434.

Iha komunikadu ne’ebé Online INDEPENDENTE sita iha pajina ofisial Ministeriu Finansas, relata, husi totál populasaun ne’ebé rejista, feto hamutuk 662.347 no mane hamutuk na’in 678.087.

Enkuantu, populasaun tuir kada munisípiu, Dili populasaun hamutuk 324.269, Ermera na’in 138.080, Baukau 133.881, Bobonaro 106.543, Líkisa hamutuk na’in  83.689, Oekusse 80.726, Vikeke na’in 80.054, Kovalima 73.909, Ainaro 72.898, Lautem 69.836, Manufahi 60.536, Aileu 54.631, Manatuto 50.989 no ikus liu munisípiu Ataúro hamutuk na’in 10.302.

Tuir Ministru Finansa, Rui Augusto Gomes, deklara, Oitavu Governu Konstitusionál liu husi Ministeriu Finansaun, Diresaun Jeral Estatístika konsege realiza ona sensu populasaun dahaat ho susesu.

“Sensu populasaun no uma-kain tinan ida ne’e mak primeiru sensu populasaun ne’ebé uza instrumentu dijitál (CAPI Android) inklui últimu sensu populasaun realizada durante intervalu tinan lima. Sensu Populasaun tuir mai sei realiza iha tinan sanulu oin mai, bazeia ba rekomendasaun internasionál,”dehan MF, iha komunikadu ne’ebé Online INDEPENDENTE, asesu, tersa ne’e (15/11).

Governante ne’e hatutan, inisiativa ne’e hala’o dahuluk iha tinan 2004, daruak iha tinan 2010, no datoluk iha tinan 2015, ne’ebé Governu planeia tuir mai realiza iha tinan 2020, maibé la konsege realiza tanba Governu implementa rejime duodécimo to’o tinan rohan, nune’e iha impedimentu no iha tinan ikus akontese pandemia Covid-19, rezulta Governu impoin restrisaun oioin hodi limita sirkulasaun ema no sasan sira durante tinan 2021.

Iha sorin seluk, Oitavu Governu Konstitusionál tau ‘ema’ nu’udar sentru ba dezenvolvimentu, tanba ne’e, hatene loloos estrutura populasaun to’o iha nível aldeia no suku, distribuisaun no karakterístika hosi populasaun rasik mak xavi hodi bele foti dezisaun no trasa polítika públika ne’ebé bele responde ba estrutura populasaun.

“Sensu fornese ita ho dadus atualizadu kona-ba populasaun rasik no ajuda responde ba kestaun polítika públika sira ne’ebé importante. Sensu mós hanesan instrumentu ne’ebé ita bele uza hodi verifika realizasaun Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu tinan 2011 to’o 2030 inklui indikadór hosi Objetivu Dezenvolvimentu Sustentável (ODS),” hatutan Ministru.

Entretantu, rezultadu prelimináriu husi sensu uma-kain no populasaun tinan 2022, ne’ebé rejista totál populasaun 1.340.434, hatudu katak númeru abitante kontinua aumenta, ne’ebé husi últimu sensu iha tinan 2015, iha aumentu númeru abitante 156.792, ho taxa kresimentu anuál 1,8%.

Aleinde ne’e, hatudu katak daudaun ne’e iha uma kain 250.034, ne’ebé eintermus distribuisaun jeográfika, kapitál Dili mak iha maiór taxa kresimentu anuál 2,7%, kompara ho sensu tinan 2015, no mós iha maiór konsentrasaun populasaun 324.000, tuir kedan ho Ermera 138.000, Baukau 134.000 no Bobonaro 107.000.

“Bainhira tendénsia kresimentu ida-ne’e mak kontinua nafatin, maka númeru populasaun iha kapitál Dili sei sa’e dubru iha dekáda rua oin mai. Loos duni katak, ida ne’e sei hanesan rezultadu prelimináriu. Relatóriu finál sei públika iha abril 2023, tuir kedan ho análize profunda kona-ba tema oioin hanesan fertilidade no nupsialidade, mortalidade, projesaun populasaun, migrasaun no urbanizasaun, uma-kain no kondisaun hela fatin, forsa traballu no atividade ekonómika, defisiénsia, edukasaun no literasia, jéneru, juventude no sensu atlas,” nia espika.

Maski última deskoberta konfirma deklina iha média taxa kresimentu anuál (husi 2,1% iha tinan 2015 to’o 1,8% 2022), Timor-Leste nia taxa kresimentu populasaun anuál a’as liu entre rejiaun Sudeste Aziátiku, tuir kedan ho Laós no Kambódia.

Entretantu, Reprezentante Fundu Populasaun husi Nasaun Unida (UNFPA-sigla inglés) iha Timor-Leste, Pressia Arifin-Cabo, konsidera, rezultadu prelimináriu sensu bele fó oportunidade atu investe iha dadus hodi haree ba orsamentu jerál, formulasaun polítika no planeamentu jerál ba dezenvolvimentu ba tinan 10 tuir mai to’o bainhira sensu tuir mai hala’o fali.

“Demográfiku Timor-Leste husi sensu sira uluk hatudu katak populasaun iha Timor-Leste nakonu ho foin-sa’e, ho 74% ho idade 35 mai kraik. Nasaun ida ne’e sei kontinua nia profile demográfiku foinsa’e ba tinan balun tuir mai, signifika katak persiza atu investe liután iha joven sira nia edukasaun, oportunidade ba empregu no saúde inklui nesesidade sira ba saúde reprodutivu. Ida ne’e importante atu hatutan joventude sira nia potensialidade hodi kontribui ba dezenvolvimentu ekonómiku iha rai-laran,” Pressia Arifin-Cabo, rekomenda.

Nune’e mós, UNFPA habot liu tan posibilidade ba feto no juventude sira atu lidera moris saudável no produtiva. Ezemplu, hasa’e asesu ba planeamentu familiár, ne’ebé iha hela 22% ba feto kaben-na’in sira iha Timor-Leste no servisu saúde reprodutiva ba feto sira ne’ebé barak mak foin-sa’e hela, formasaun ba parteira sira ne’ebé iha esperiénsia hodi asiste partu no mós fornese edukasaun sexualidade ne’ebé apropriadu ba joventude sira.

“Ita presiza investe ba ita nia emar sira inklui salvaguarda sira nia direitu no opsaun sira ba pás, dezenvolvimentu ekonómiku no ba dezenvolvimentu sustentável iha sosiedade. UNFPA iha mundu no mós iha Timor-Leste iha istória naruk hodi fó apoiu ba sensu sira, ne’ebé mak sai hanesan fonte dadus populasaun ne’ebé esensiál tebes ba planu dezenvolvimentu,” nia haktuir.

Enkuantu, durante tinan rua ikus ne’e, UNFPA fó apoiu ba Governu Timor-Leste liu husi Diresaun Jeral Estatítika iha dijitalizasaun sensu nia faze ida-idak no mobiliza fundu inklui fornese péritu xavi sira iha aspetu oioin sensu nian atu asegura katak sensu dijitalizadu ba dahuluk ne’e hala’o tuir prinsípiu no matadalan internasionál.

Aleinde ne’e, UNFPA sei kontinua atu investe no apoiu sensu ho kualidade, ne’ebé fornese dadus dizagregadu atu permite indikasaun ba nesesidade sidadaun hotu no asegura laiha ema ida mak hela iha kotuk.

Rate this item
(0 votes)

Independente Digital TV

Tuir ami iha Twitter

Kalendariu Notisia

« May 2024 »
Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
    1 2 3 4 5
6 7 8 9 10 11 12
13 14 15 16 17 18 19
20 21 22 23 24 25 26
27 28 29 30 31