Médiku Espesialista Moras Fuan iha HNGV, Herculano do Santos hateten, bainhira kazu atakasaun fuan ruma tama iha Hosptiál maka, médiku sira fó tratamentu disponivel hanesan fó ai-moruk hodi konsumu atu bele harahun de’it ran ne’ebé provoka fuan, ida ne’e de’it mak HNGV bele halo, tanba infelizmente sentru kardiaka seidauk iha.

“Ita labele tau kadeli no bypas, bainhira pasiente mai ho kondisaun identifikadu, tenke haruka ba iha rai li’ur,” nia hateten hafoin partisipa Workshop ba Prevene no Kontrolu Moras la hada’et iha rai laran, iha Salaun MSSI, Kinta (24/03).

Tanba ne’e nia espera, gradualmente nasaun sei bele investe sentru kardiaka nune’e ba iha pasiente sira ne’ebé mak mai tarde, maski la kumpri ona kritériu atu fo ai-moruk halo rahun ran fukan (fatuk) ne’ebé sulan arteria koronaria, maibé médiku iha opsaun seluk atu bele loke arteria,  hanesan, tau kadeli no halo operasaun.

Iha Timor, estimasaun ne'ebé Organizasaun Mundiál Saúde (OMS) halo katak, husi númeru 100 mill abitante,  TL iha 200 abitante mak sofre moras atakasaun Fuan.

Nune’e tuir dadus hahú husi Janeiru-Dezembru tinan tina 2021 ne’e, pasiente ne'ebé halo tratamentu iha HNGV hamutuk hotu, 4.550 pasiente.

Husi ida ne'e bele haree katak nia pursentu ne'e makas sa'e ba 20%, husi númeru ne’e maioria pasiente ho idade adultu.

Iha tinan 2022 hahú husi Janeiru-Fevereiru, kazu hamutuk hotu 1.017, husi númeru ne’e na’in 501 rejista iha Janeiru no na’in  516 rejista iha Fevereiru.

Fatór risku ne’ebé kontribui ba mroas fuan ne’e rasik maka fuma, dieta la saudável, han hahan kalori barak entaun bele kontribui ba kolestrol la di’ak iha uat ne’ebé sei fo ba fuan, fator seluk mos la halo ezerseisu rutina, nia risku metaboliku ran midar kolestrol akumula hotu iha ita nia isin.