HAK Kestiona PR, PM, Deputadu mós Simu Subsidiu $200 Featured

By Cristina Ximenes Maiu 10, 2022 248
Osan dollar amerikanu. Foto:Dok. Osan dollar amerikanu. Foto:Dok.

DILI: Desizaun governu hodi oferese subsidiu $200 ba uma-kain hotu-hotu iha Timor-Leste hamosu preokupasaun  husi Asosiasaun HAK tanba konsidera uma-kain ne’ebé nia membru sai Prezidente Repúblika, Primeiru Ministru, Membru governu to’o deputadu mós iha direitu simu subsidiu.

Diretór Asosiasaun HAK, Sisto dos Santos husu ba governu, liu-liu Primeiru Ministru, Taur Matan Ruak, atu tetu didi'ak polítika subsidiu $200 ba uma-kain hotu-hotu.

Tanba, tuir nia, politika ida ne’e la realistiku no sai mós nu'udar asaun abuzu póder.

“Tanba objetivu ida subsídiu ba povu ida ne'ebé kondisaun nesesáriu tebes, laiha kbiit, bainhira governu atu fahe osan $200 ba uma kain hotu-hotu, ne'e hakarak governu ne'e dehan ho fuan boot ho laran di'ak tebes ba povu hotu-hotu.”

“Maibé ne'e nu'udar aktu injustisa boot hasoru konstituisaun tanba estadu nia obrigasaun atu hakbiit ema ida ne'ebé kbiit laek, maibé la'ós atu fó fali osan ida ne'ebé super kbiit, estadu atu fó tan osan ba sira, deputadu, funsionáriu públiku, Diretór, Sekretáriu Estadu, Ministru, Prezidente Repúblika, Primeiru Ministru, sira ne'e iha kbiit, sira la merese atu simu osan ida $200,” dehan nia iha nia knar fatin, Farol, Segunda (09/05).

Nia hatutan, se sira ne’e tau sira-nia an hanesan povu ne'ebé laiha kbiit ne’e hatudu katak sira laiha moral.

Sisto dehan tan, funsionariu públiku sira, liu-liu sira ne’ebé ho salariu liu $500, la merese mós simu subsidiu $200.

Tanba, nia hatutan, aleinde sira simu ona osan boot, funsionariu hirak ne’e mós simu ona gaji 13.

Se governu iha osan ne'ebé natoon, Asosiasaun HAK propoin atu fó $1.200 ba tinan ida ba uma-kain ne’ebé kbiit laek.

“Asosiasaun HAK hanoin katak $200 ne'e la natoon, ba ema kbiit laek $1.200 ba fim do ano nian, hanoin ne'e merese ba sira,” dehan nia.

Iha parte seluk, Diretór Ezekutivu Asia Justice And Rights (AJAR), José Luís de Oliveira konsidera governu inkonsistente tanba molok ne’e hatete subsídiu $200 sei fó ba uma-kain ne'ebé la'ós funsiónáriu públiku, tanba funsionáriu públiku sira simu gaji 13.

"Mai ha'u pesoalmente ha'u la aseita ho polítika ida ne'e, tanba polítika ida ne'e la ajuda rezolve problema estrutura ekonómia iha sosiadade, maibé buat ida ne'ebé ha'u haree hanesan inkonsistensia, se karik nia mak tebes duni mak ida ne'e sei hanesan de'it governu ida ne'e promove injustisa sosiál tanba ema sira ne’ebé iha, simu tan," katak nia.

“Subsídiu ne'e mai atu taka ema-nia matan atu haree regalias no pensaun sira ne'ebé eleite sira simu durante ne'e, mai atu taka-matan no lohi povu de'it, ida ne'e mak ha’u la aseita ne'e.”

Ida ne’e, nia hatutan, atu promove mós diskripansia sosiál, aumenta tan ema riku ba beibeik, ema kiak ba beibeik.

“Sira fó de'it osan $200 ba tinan ida ne'ebé simu iha Dezembru, enkuantu sira membru governu, eis titular sira ne'e simu pensaun vitalisia fulan-fulan, ne'e mai atu taka matan de'it no ida ne'e partikularmente ba Primeiru Ministru Taur Matan Ruak polítika ida ne'ebé kontradis ho PLP nia polítika inisiu bainhira sira seidauk ukun sira kontra maka'as pensaun vitalisia.”

“Tanba uluk sira kritika maka'as governasaun AMP ida uluk ne'e dehan esbanzamentu orsamentu, agora polítika ida ne'e sira mak halo esbanzamentu orsamentu ne'ebé malorek loloos.”

José dehan, iha istória, foin governasaun atual mak hasai fundus ne'e to'o billaun $3 sein baze fundamentu ne'ebé forte.

“Ttuir loloos ema bainhira halo Orsamentu Retifikativu ne'e bazeia ba mudansa presu mina rai, iha infrasaun maka'as, bazeia ba ida ne'e. Agora OR ne'e la responde ho situasaun ida ne'ebé agora povu enfrenta real ne'e, komesa presu sa'e, OR la mai hatan situasaun ida ne'e, OR mai atu promove tan ema ne'ebé hanesan moris di'ak, moris di'ak liu tan, hanesan veteranu sira ne'e estadu durante ne'e fó buat barbarak, maibé agora fó tan, enkuantu povu barak ne'e moris mizeravel hela.”

"Ha'u la aseita tanba ne'e la ho intensaun atu mai rezolve problema kiak estruturál ne'ebé rezulta husi polítika Governu, hanesan ladun fó atensaun ba povu baibain. Justru orsamentu ne'e mai atu haburas liu tan ema ne'ebé riku, riku ba beibeik tanba polítika ida ne'e mai atu taka povu nia matan atu haree katak injustisa boot ne'ebé durante estadu halo ne'e mak ba polítika pensaun vitalisia ne'e, ema balun la servisu simu osan hela de'it," hatete nia.

Tuir loloos, nia dehan, iha situasaun atual presiza polítika rekuperasaun ekonómika ida ne'ebé tenke halo oinsá atu povu baibain bele iha oportunidade atu servisu no nia produtu bele folin iha merkadu.

“Ida ne'e mak importante, la'ós ba fahe osan hanesan ne'e halo kontente ema loron sorin balun, depois sira terus durante tinan lima, ne'e polítika ida ne'ebé mai atu esplora povu,” deklara José.

Hanoin kontra mai mós husi akademiku Camilio Ximenes.

Tuir dosente UNTL ne’e, subsidiu $200 kada tinan ba kada uma-kain sei labele kore povu husi kiak, tanba bainhira temi kiak ne'e indikadór barak.

“Tenke identifika uma-kain laran ne'e ema na'in hira mak iha ne'eba, familia ne'ebé depedensia ba família ida ne'e ema na'in hira. Hanesan Timor ne'e karik mínimu liu balun oan na'in lima iha uma-kain ida, serake $200 ne'ebé atribui iha situasaun ida ne'e bele rezolve ninia problema?, pior liu tan dehan kore nia husi kiak, hanoin la loos,” dehan Camilio.

Tuir nia, atu atribui subsidiu hira de’it ba kada uma-kain iha TL mós sei la kore povu husi kiak.

“Tinan ida mak $3 mill mós ita la kore uma-kain ne'e sai husi kiak, ne'e parte ida ne'ebé ita hakarak ajuda sira, karik sira presiza iha momentu ida tinan foun, karik uma-kain ida presiza tenke dehan sosa roupa netik ba ninia oan sira, balun karik presiza tenke haan di'ak ruma, ita fó ida ne'e, maibé dehan kore kiak ne'e ha'u deskorda uitoan ho ideia ida ne'e," nia afirma.

Molok ne’e, Ministru Prezidensia Konsellu Ministru, Fidelis Leite Magalhaes informa, pagamantu ne’ebé sei hanaran subsídiu Fim do Ano ne’e atu fó apoiu ekonómiku ba família sira.

Uma-kain sira ne’ebé bele simu apoiu ida ne’e mak uma-kain sira ne’ebé rejista ona iha livru rejistu uma-kain, iha suku idaidak, to’o 28 Fevereiru 2022.

"Proposta Dekretu Lei ne'e sei hatuur tipu apoia ka modalidade apoia mak universal katak ba uma-kain hotu-hotu, ha'u temi iha ne'e ho lia-fuan universal. Ha'u temi universal ne'e ema hotu.”

“Universal ne'e katak hotu-hotu, entaun la tarjetu ba grupu balun. Subsidiu ne'ebé halo antes ne'e halo ho target ba ema ne'ebé ho vensimentu $500 mai kraik maibé ida agora ne'e laiha, ba familia hotu-hotu,” dehan Fidelis hafoin reuniaun KM iha palasiu governu.

Nia afirma, subsidiu $200 ninia rekizitus mak ba familia hirak ne'ebé rejistu tiha ona iha livru rejistu uma-kain nian ho data ikus fulan Fevereiru liu ba.

"Tanba foin lalais, antes eleisaun ne'e, halo verifikasaun ba dadus sira hotu uma-kain nian depois sei kaer ba dadus ida ne'e, entaun ida ne'e la loke dalan ba rejistu foun fali. La'os agora ita dehan hanesan ne'e mak depois ba rejistu foun fali, ne'e laiha," nia hatete.

Nia esplika liu tan, governu oferese subsidiu universal ho hanoin katak hirak ne'ebé ho rendimentu boot tanba kontribui ba iha impostu entaun sira hetan nafatin apoia ida ne'e.

“Ida ne'e mós apoia sira ninia likidas iha familia laran, sira bele uza hola buat seluk ka atu gasta liu tan ba oan sira.”

Ba sira ho rendimentu boot liu no lakohi atu simu karik, Fidelis dehan, bele halo doasaun ka bele fó ba maluk sira ne'ebé presiza liu.

“Ita nota antes ne'e maluk balun komenta dehan ‘tanba sa mak ami iha osan hanesan ne'e mós simu?’ bom, se lakohi simu fó fali ba ita-nia maluk mak presiza liu hanesan ita-nia aktu de karidade ida ita halo," nia dehan.

Apoiu universal ne’e, nia dehan, la komplika dadus tanba se halo tarjetu bazeia ba ema nia nivel rendimentu, lista mós iha komplikasaun no balun simu dala rua.

“Entaun familia agregadu income uma-kain nian aas liu ida ne'e entaun bele kria koplikasoens balun hanesan interompe tiha fali ezekusaun ba programa ne'e rasik, se kuandu ita halo universal metodu simples liu," dehan nia.

Rate this item
(0 votes)

Independente Digital TV

Tuir ami iha Twitter

Kalendariu Notisia

« May 2024 »
Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
    1 2 3 4 5
6 7 8 9 10 11 12
13 14 15 16 17 18 19
20 21 22 23 24 25 26
27 28 29 30 31