Governu sei trata veteranu ativu F-FDTL ho dignu Featured

By Ekipa INDEPENDENTE Agostu 13, 2025 171
Ministru Defeza, Donaciano Costa Gomes ‘Pedro Klamar Fuik’. Foto:Media MD. Ministru Defeza, Donaciano Costa Gomes ‘Pedro Klamar Fuik’. Foto:Media MD.

DILI: Ministru Defeza, Donaciano Costa Gomes ‘Pedro Klamar Fuik’ hateten, lei reforma governu konstitusionál dasia aprova iha Konsellu Ministru, ne'ebé sei dignifika veteranu ne'ebé sei ativu iha instituisaun FALINTIL-Forsa Defeza Timor-Leste (F-FDTL) bainhira pasa ba idade reforma.

"Lei dignifika veteranu sira ne’e maka ita halo lei sira ne’e, ida ne’e la’ós públiku maka determina, maibé ida ne’e tenke ser tuir Governu no tuir Estadu mak determina,” dehan nia, iha edifisiu, Ministériu Finansas, horisehik.

Klamar Fuik hateten, molok aprezenta dekretu lei ne'e ba Konsellu Ministru hanesan ministru defeza lori ona dekretu lei ne'e ba Konsellu Superiór Defeza no Militár.

"Konsultasaun ne’e iha mekanizmu konsellu superior defeza militár, se de’it maka ko’alia iha media dehan la iha konsultasaun ne’e, la koñese hierarkia militár. Signifika seidauk transforma nian an. Kuandu nia hatene reforma nia signifika maka ida ne’e, modernizasaun no profisionalizasaun signifika ida ne’e," dehan nia.

Nia esplika, lei reforma ne'ebé Ministeriu Defeza aprezenta ona ba Konsellu Ministru públika ona Jornál Repúblika entra vigór ne'e hahú 31 Dezembru 2025, nune'e sei fó reforma ba veteranu sira ne'ebé sei ativu iha F-FDTL.

Nia hatutan, agora Ministru Defeza seidauk simu lista iha ema na'in hira mak atu reforma. Tanba Governu seidauk pronunsia buat ruma.

"Xefe Estadu Maiór Jenerál mak sei aprezenta lista ba reforma nian, ne’ebé Xefe estadu Maiór Jenerál seidauk aprezenta entaun Ministru seidauk bele komenta buat ida".nia afirma.

Governante ne'e dehan, reforma ne’e lei, kuandu idade tama 60 anos iha obrigasaun reforma.

" Reforma ne'e direitu no direitu ida ne'e mak define iha lei ne'e. Hanesan ita boot nia profisaun agora jornalista, kuandu ita boot too tinan ida siklu moris mak to'o idade ida ne’e (idade 60) ona no haree ba valores hotu ne’ebé mak iha ita ema dehan tenke ba uma deskansa, entaun tenke ba uma deskansa".nia konklui.

Tranzisaun F-FDTL liu idade 60

Komemorasaun loron FALINTIL ba tinan 50, sosiédade sivil husi Asosiasaun Hak husu tranzisaun ka reforma ba F-FDTL sira ne'ebé idade kuaze 60 ba leten, nune'e sira presiza deskansa.

Direitór Ezekutivu FONGTIL, Valentim da Costa Pinto hateten, FALINTIL kompleta tinan 50, entaun sempre ba entidade hotu-hotu, hodi bele iha oportunidade halo reflesaun ida, ne'ebé bele ajuda oinsá mak forsa armada iha Timor ne'e, bele modernu liu tan, forte liu tan sai hanesan lutu ba nasaun ninian.

Nia hatete, maibé mós haree katak reflesaun balun ne'ebé halo nusa mak forsa armada Timor ne'e bele modernu, iha nafatin sensibilidade kona-ba promove Direitus Umanus, no respeita lei no orden sira atu bele sai hanesan parseiru servisu ba sosiadade ida ne'ebé forte no maduru iha Timor.

"Ha'u hanoin ita presiza tenke periódu tranzisaun ida ne'ebé forte atu nafatin líder rezisténsia sira ne'ebé sai forsa ativu sira ne'e bele nafatin oportunidade atu sai hanesan mentor, ka sai hanesan lidera prosesu lideransa foun sira iha forsa armada ninian".

"Entaun hanoin prosesu tranzisaun ka reforma ida ne'e tenke ho fazeadamente, labele absoluta hotu-hotu tenke halo, nune'e sira nafatin iha oportunidade atu bele ajuda, forma lideransa foun sira ne'ebé forte, iha espiritu nasionalizmu ne'ebé forte ho jestaun Komandu ida ne'ebé di'ak," dehan Valentim.

Nune'e, bele lidera jerasaun sira ka soldadu sira ne'ebé sei mai iha futuru, entaun ami rekomenda atu tranzisaun ba reforma ba líder komandante sira ne'e tenke ho fazeadamente, labele akontese dala ida.

Iha fatin hanesan, Direitór Asosiasaun Hak, Feliciano da Costa Araújo hateten, komemorasaun ne'e labele komemora de'it hanesan tinan-tinan, maibé bele sai ona hanesan mandatu ida ne'ebé hakerek iha Chega ne'e katak atu bele reforma mós instituisionál signifika kaderniza jerasaun foinsa'e sira.

"Ita hatene katak ita nia aman veteranu sira lubuk ida mak sei tur hela iha forsa defeza rasik, entaun ita presiza ona atu kaderniza. Ba jerasaun foinsa'e sira atu bele asume kargu ida ne'ebé lideransa iha forsa defeza ninian, ida ne'e atu bele loke fila fali situasaun foun ba iha forsa defeza Timor-Leste," haktuir nia.

Nia haktuir, presiza refleta fila fali ka haree esperiensia Indonézia ninian ne'ebé sira halo duni, ema bolu abri masuk desa, atu bele ajuda fila fali komunidade sira iha area rurál ne'e hodi hadia sira nia uma, balun uma monu ona ne'e depois halo gotong royong hamutuk.

Nia hatutan, se la'e sira iha markas de'it povu sira la koñese ne'e militár ka la'e, atu bele reforsa ka hadia liu tan atetude foinsa'e sira ne'ebé tama ba iha forsa.

Tanba ne'e favór ida atu bele kumpri didi'ak katak labele vióla regra instituisaun ninian, liu-liu hanesan forsa foun sira atu kumpri, aprende depois bele dedika an di'ak liu tan oinsá atu bele sai líder fila fali ba iha futuru Forsa Defeza ninian.

Estudante sai kontinuadór

Komemoraloron Falintil ba dala-50, estudante no juventude mak sai kontinuadór ba dezenvolvimentu nasaun ne’e nian.

Adjuntu Diretór Saúde Militár, Alferes Salvador do Santos hatete, tinan 50 reflete loron Falintil, estudante tenke sai kontinuadór no banati saida mak erói sira husik hela.

“Estudante hatudu kontribuisaun ba dezenvolvimentu rai-doben Timor-Leste hodi banati tuir erói sira, no tenke orgullu hanesan Timoroan la signifika tenke polísia, forsa no ministru sira maibé ita bele hatudu liuhusi ita-nia hahalok hodi hamenus problema, tanba espiritu nasionalizmu ne’e importante uluk erói sira kaer espiritu nasionalidade, estudante tenke estuda maka’as, haraik-an no respeitu ema seluk tanba estudante mak kontinuasaun ba futuru nasaun ni’an”, dehan nia.

Tanba ne’e, F-FDTL liu husi saúde militár hamutuk ho Ministeriu Edukasaun (ME), no Institutu Siénsia Saúde, desimina informasaun ba estudante sira ho tema, ambiente no saúde reprodutiva, nune’e atu fahe informasaun ba estudante sira kona-ba ezistensia Falintil ni’an.

“Ita mai iha ne’e ho objetivu atu fahe informasaun sira ba ita-nia alin estudante sira relasiona ho aniversáriu no ezisténsia Falintil nian ba dala 50 ne’ebé sei akontese iha loron 20 Agostu ne’e. Ida-ne’e atu ita hanoin hikas tinan osan-me’an ba ita nia erói sira ne’ebé mak luta ba rai ida-ne’e, no fahe mós informasaun balu kona-ba saúde reprodutiva nian”, Salvador hatete.

Nia dehan, loron Falintil la’os de’it ba F-FDTL sira, maibé loron ne’ebé importante ba ema hotu no ba Nasaun Timor-Leste.

Iha fatin hanesan, Diretór Nasionál Ensinu Rekorente Ministériu Edukasaun, Alfredo Fernandes hateten, enkoraja estudante sira atu buka hatene istória sira importante kona ba Timor-Leste nian inklui mós loron Finantil.

“Ita kontinua nafatin enkoraja estudante sira atu tau iha kakutak istória importante sira Timor nian liliu atu buka komprende ba loron Finantil ni’an.

Nia afirma, ME sei prepara estudante sira hodi partisipa másimu iha selebrasaun loon Finantil 50 ne’e tanba nasaun ne’e atu la’o ba oin presiza joven sira nia kolaborasaun, dezempeñu, dedikasaun no kontribuisaun.

“La kleur tan ita selebra aniversáriu FALINTIL ba dala 50, loron ne’e importante no festa osan-mean, nune’e ita sei prepara estudante sira hodi hola parte masimu iha loron importante ne’e”, nia akresenta.

Dirijente ne’e mós afirma, iha 20 agora sei halo long mars ida husi Rotunda Nicolau Lobato ba Tasi tolu ne’ebe mak sei hola parte husi estudante sira hotu.

Nune’e mós Diretor ESJ Finantil, Aniceto Berlelo sente previlejiu no orgullu tebes, tanba eskola Finantil mak hahú uluk ho semináriu ba selebrasaun loron Falintin 50 nian.

“Ami previlejiu tebes tanba ami-nia eskola mak marka uluk atividade sira ne’e antes atu tama ba selebra loron istóriku importante ida-ne’e, nune’e estudante sira tenke valoriza loron ne’ebé lakleura tan ita atu selebra iha 20 agostu ne’e. Tanba loron ne’ebe mak importante ba rai ida ne’e, tenke respeitu ita nia erói sira nia mate”, nia konklui.

Rate this item
(0 votes)
Last modified on Kinta, 14 Agostu 2025 11:58

Independente Digital TV

Follow us on Facebook

Kalendariu Notisia

« August 2025 »
Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
        1 2 3
4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17
18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28 29 30 31