Dom Virgílio Kardeál Husu Foinsa’e Abitua Soe Lixu iha Lixeiru Featured

By Mariano Mendonca Fevereiru 26, 2024 4211
Arsebispu Arkidioseze Metropolitana Dili, Dom Virgílio Kardeál do Carmo da Silva. Foto:Dok/INDEPENDENTE. Arsebispu Arkidioseze Metropolitana Dili, Dom Virgílio Kardeál do Carmo da Silva. Foto:Dok/INDEPENDENTE.

DILI: Hafoin halo limpeza iha área Kristu-rei, Arsebispu Arkidioseze Metropolitana Dili, Dom Virgílio Kardeál do Carmo da Silva husu foinsa’e timor oan hotu abitua soe lixu iha lixeiru sira-ne’ebé prepara ona iha fatin públiku.

Purtantu Limpeza jerál ne'e Organiza husi grupu Ambassdor of Worldwide Brotherhood Timor-Leste (AWWBTL) ka Embaxadór Fraternidade Timor-Leste, limpeza jerál ne'e hola parte husi Kardeal, Madres no Estudante sira husi Eskola Sagradu Kriasaun de Jesus (SAKROJES), Eskola 12 de Novembru no mós Eskola Sergio Viera de Melo.

Arsebispu Arkidioseze Metropolitana Dili, Dom Virgílio Kardeál do Carmo da Silva hatete, primeiru fó apresiasaun boot bá Grupu Embaxadores Domin ninian ba serbí atividade ida ne'e.

Dom Virgílio dehan, atividades ida-ne'ebé mak sira halibur hodi konvida Estudantes sira husi eskola balu hahú husi Eskola primaria to'o Sekundaria no mós juventude no edukasores sira ho Autoridade balun ne'ebé hamutuk iha ne'e ho vontade hala'o atividade no partisipa iha limpeza.

“Segundu bainhira ko'alia kona-ba bá limpeza la'os de'it katak bu'at ida agora halo, maibé hanoin bu'at ida- ne'ebé importante mak oinsá muda ita-nia estudante, ita nia labarik foinsae sira, atu edukasores iha fuan toman ida-ne'e ka abitua atu hatene soe foer ne'e ha nia fatin,” Dehan Dom Virgílio Kardeál, hafoin halo Limpeza jerál iha areadores Kristo-rei, Sabadu (24/02).

Dom Virgílio Kardeál haktuir, timor oan sira presiza halo esforsu boot ida, atu fuma tiha hahú husi sira-ne'ebé idade uitoan karik, kuandu fuma tiha sigaru ninia rohan ne'e sebele labele soe bá iha rai, sebele tau iha bolsu buka fatin liseiru ne'ebé besik.

“Mezmu tempu atu eduka ita-nia labarik sira han rebusasu ka hemu bee agua nia fatin labele soe fali iha rai, kuandu o hemu tiha bee buka oinsá rai iha nia fatin tau ba lixeiru ida ne'e mak abitua ida-ne'ebé lo'os, duni Eskola no familia sira halo bu'at ida-ne'e,” Dehan Dom Virgilio Kardeal.

Dom Virgílio akresenta, maibé ida-ne'e hanoin esforsu ida-ne'ebé obriga nafatin ka fó hanoin nafatin ba edukasores,  professór sira no hotu-hotu ne'ebé sai hanesan responsavel ba rai ida-ne'e, hakaas aan atu bele kontribui ba iha Timor Dili ne'ebé moos.

Tanba agora labele dehan Dili de'it, agora ne'e udan tau dala ida de'it, inundasaun iha Timor laran tomak, husi Lospalos bá to'o Oe-kusse, husi parte Betano to'o Suai.

“Kuandu udan ona tinan-tinan inundasaun, estragus ne'ebé halo tanbasa?. Tanba dala barak ne'e ita falta ona ita nia kuidadu ida-ne'e ba iha rai ida ne'e, di'ak ne'ebé na’i Maromak tau iha ita-nia liman, ita falta ona atensaun, ne'ebé bolu fila-fali ita atu hatan fila-fali ba bu'at ida na’i Maromak, kuandu halo bu'at hotu-hotu di'ak ona tau matan bá, entaun ita hotu iha responsabilidade tau matan ba rai ida ne'e nia furak no di'ak,” Nia informa.

Nia afirma, atu tau matan ne'e mak oinsa buka, atu bele kuda mós iha foinsae sira nia fuan abitua ida-ne'e, katak timor ne'ebé moos han ka hemu foer tenke tau iha nia fatin.

Entaun liu husi limpeza ida ne’e, atu hanoin bu'at ida ne'ebé mak hakarak dehan, lo'os duni atu sai abitua so’e lixu iha nia fatin la'os ohin kedas, maibé tenke bebeik nune'e bele abitua liután.

“Ita iha jerasaun ida ne'e sé ita hakaas aan halo bebeik tinan 10 ka tinan 20 mai fali ne'e ita Timor oan sira hotu-hotu iha toman ida-ne'e, lalika dehan katak ema ida halai tuir ita dehan katak tenke so’e iha fatin, kuandu ita hotu hatene rai fo’er nia fatin, Timor sei sai fatin ne'ebé saudavel,” Raleta Dom Virgílio Kardeál.

Kontribui ba ambiente moos, Dom Virgílio fundamenta, kuandu udan inundasaun sei laiha, udan moras dengue sei menus no la daet iha sosiedade, TBC kontinua redus, tanba timoroan rasik mak sai autor ba iha inundasaun no autór ba kontribui moras hirak ne'ebé daet.

“Ne'e duni enkoraja tinan ida-ne'e sai sai tinan esperansa bá ema hotu-hotu, hanoin katak limpeza ne'ebé ohin halo bele sai kampaña ida ba Timor oan tomak atu bele iha konxiensia ona,” Nia hakotu.

Iha fatin hanesan, Membru Grupu Embaxadores Fraternidade Mundiál, Ana Romana Ximenes Belo hatete, Grupu ida-ne'e inisia hakarak  hala'o limpeza iha areadores Kristu-rei, tanba fatin ne'e fatin turizmu ida-ne'ebé mak ema hotu-hotu mai vizita.

Nia dehan, tantu  joven, familia sempre mai iha ne'e no mós fatin ida ema hakarak atu gasta sira-nia tempu hanesan haris tasi no kalan tuur halimar hola anin fresku. Maibé sira nia konxiensia dal-aruma haluha katak, sira utiliza bu'at ruma ne'ebé mak hanesan plastik, agua no hahán ne'ebé mak sira han soe iha fatin ruma sira tuur ba.

“Entaun fatin ida-ne'e sai hanesan fatin ne'ebé mak nota katak, lixu barak tebes iha área  ne'e, depois ema mai vizita fatin ne'e mós barak tebes. Entaun ami foti fatin ida-ne'e sai hanesan fatin ne'ebé mak dada ami-nia atensaun tebes hakarak mai halo asaun kiik oan ida-ne'ebé mak ami atu halo hanesan limpeza jerál,” Nia hatete.

Nia haktuir, ida-ne'e hanesan fó fali mensajen ruma ba ema hotu-hotu katak, ambiente presiza hadomi no asaun kiik oan ne'ebé mak halo bele kontribui mós iha risku boot ba  saude, bele mós risku boot ba ambiente ka natureza liu-liu biodiversidade tasi ni’an.

Tanba fatin ida ne'e, fatin turistika ne'ebé mak ema vizita barak tebes tan, tan ne’e Grupu Embaxadores Fraternidade hili fatin ne'e hakarak atu moos, sai fatin saudavel, fatin ne'ebé mak ema bele mai tuur hakmatek hodi sente natureza nia furak.

Nia reforsa, grupu Embaxadores Fraternidade Mundiál nia tarjetu agora dadaun mai iha fatin ida-ne'e no iha futuru mai karik planu ba iha fatin seluk ne'ebé mak presiza mós atu tau atensaun. Presiza haree liu-liu fatin jerál sira-ne'ebé tenke limpeza hanesan sidade laran liu-liu iha palásiu oin, jardin sira-ne'ebé mak ema vizita barak.

“Ami nia planu karik ba asaun ha'u hanoin grupu barak ne'ebé mak halo ona, maibé bu'at ne'ebé forte liu ami presiza halo mak sosializasaun ka fahe mensajen ba iha maluk sira hotu liu-liu ba estudante, joven sira hotu oinsá ita bele hadomi natureza liu husi asaun kiik sira ne'ebé mak ita halo,” Nia haktuir.

Nia fundamenta, hahu ohin halo ona asaun kiik oan, mensajen no asaun ne'ebé halo ona, ba iha futuru mai sei tarjetu ba eskola sira-ne'ebé halo sosializasaun.

“Dadaun ne'e ami foka liu ba iha munisípiu Dili, tanba ita haree ba iha kuantidade ema ne'ebé barak tebes no eskola barak tebes, ha'u hanoin ida-ne'e ami nia tarjetu mós asaun seluk ne'ebé ami planu hela ba futuru mak ami ba halo iha Munisípiu inklui RAEOA nian, ami sei iha atividade boot ne'ebé ami sei halo iha paskoa nia laran,” Tenik nia.

Rate this item
(0 votes)

Independente Digital TV