Adeus Caminha, Deskansa ho Hakmatek Featured

By Jacinto Xavier Jullu 03, 2018 11511
Matebian Caminha Matebian Caminha

DILI: Lutu metan kesi hikas Timor-oan sira-nia liman tan lakon nia ema di’ak ida ne’ebé durante ne’e fó kontribuisaun ba prosesu dezenvolvimentu nasaun ida ne’e.

Eis Deputadu lejislatura daruak, Cecilio Caminha fila hikas ba Aman Maromak nia kadunan hodi husik hela nia familia no nia rai doben ida ne’e.

Lejislatura dalima Parlamentu Nasional konvoka plenaria extra-ordinaria hodi fó omenajen ikus ba eis deputadu Cecilio Caminha.

Iha Sabadu  (30/06), PN simu mate-isin Caminha ho parade militar hodi fó omenajen ikus.

Prezidente Parlamentu Nasional Arão Noe sente triste tanba lakon sidadaun di’ak ida ne’ebé sai hanesan inspirador ba joven sira oinsa atu bele kontribui ba dezenvolvimentu nasional.

“Ita sente triste tanba lakon ema di’ak ida ne’ebé sai inspirador ba joven no familia maibé ohin lakon husi ita-nia leet,” dehan nia.

Iha fatin hanesan, aman husi husi matebian, José Caminha, agradese ba PN ne’ebé rekonse nafatin matebian nia kontribuisaun no nia dedikasaun durante nia moris hodi hala’o nia knar iha PN.

“Ha’u agradese ba PN tanba sira kontinua rekoñese kontribuisaun matebian nian,” dehan nia.

Hala’o tiha omenajen ikus iha PN famila no kolega sira kontinua akompaña matebian ba iha kapela Hera hodi hala’o misa nune’e iha Sabadu lokraik hala’o funebre iha matebian nia uma, Hera. 

Timor-oan tomak merese atu hakruk no fó menutu hakmatek ida ba ninia ema di’ak ne’ebé fila ona ba Maromak nia Kadunan Santu. Adeus Caminha, deskansa ho hakmatek, ami-nia orasaun akompaña ita-boot.

 Biografia Cicilio Caminha

Cecilio Caminha Freitas, moris iha Munisípiu Lautém Suku Mua-Pitine iha loron 11 fulan Juñu tinan 1973. 

Cecilio nu’udar oan ba danen husi maun no bin alin hamutuk sanulu resin lima (15), oan husi aman José Caminha no inan Cecilia de Jesus Caminha (Matebian). 

Bainhira Timor-Leste deklara nia independénsia iha 28 Novembru 1975, liu loron sia (9) militár Indonésio mai invade Timor-Leste, halo maiória povu Timor-Leste halai ba ailaran inklui Cecilio ho nia família iha Losplos.

Iha ailaran, Cecilio hamutuk ho nia maun no bin alin nain 6 mantein nafatin iha ailaran, la’o husi Lospalos iha inisiu tinan 1976 no to’o base de apoiu iha foho Matebian. 

Iha tinan 1977 iha área Koleu, Lospalos wainihira Cecilio ho nia família sei iha dalan atu ba base de apoio resisténsia nian iha foho Matebian, populasaun hetan bombardamentu makaas tutuir dalan no povu rihun ba rihun maka sai vítima (mate) inklui Cecilio nia inan rasik saudoza Cecilia de Jesus Caminha ne’ebé nu’udar mós vice OPMT Aldeia Vailoru-Muapitine ne’ebé isin rua hela ho bebé fulan hitu (7). Lakon inan iha funu laran, Cecilio kiik hamutuk nafatin ho nia maun no bin alin sira la’o hakur mota tun foho sae foho, toba iha udan no loron manas hakat liu mate isin lubuk konsegue to’o base de apoiu foho matebian iha 1978. Wainhira base de apoio rahun, populasaun rihun ba rihun ne’ebé desloka ba ailaran tun mai rende iha tinan 1979 iha base militár Indonésia sira iha vila, inklui Cecilio ho nia pai faluk nomós ho maun no bin-alin sira. 

Esperiénsia terus no susar iha ailaran halo mós Cecilio nia determinasaun boot tebes hodi kontinua nafatin luta hasoru opresór no injustisa sosiál iha vila laran.

Durante nia moris mai, Cecilio kiik iha família nu’udar oan mane ida ne’ebé ispertu tebes no laran osan mean. Hahú husi Lospalos to’o nia sai adultu no mai servisu iha Dili iha tinan 1992 mai leten, husi nia otas kiik to’o nia iis kotuk, nia sempre buka meius oin-oin hodi tulun família ka nia belun sira tuir kbiit ne’ebé iha maski dala barak nia rasik hetan susar ka limitasaun oin-oin. 

Hafoin remata nia eskola Sekundáriu iha SMA 1 Lospalos, Cecilio hala’o nia knaar iha Dili iha ONG ho naran BIAHULA ne’ebé servisu iha área bee-moos no sanitasaun. Iha BIAHULA, hamutuk ho nia maluk sira halo instalasaun bee-moos ba iha fatin sira iha rurál, liu-liu iha áreas remotas ne’ebé susar tebes atu hetan bee-moos no sanitasaun diak, hanesan iha Atauro no fatin seluk iha territóriu Timor. 

Liu husi nia servisu iha ONG iha biban ne’ebá, Cecilio ho naran kódiku Ratu Mean ka Ratu mimiraka hamutuk ho nia maluk clandestina balun iha nia servisu fatin, monta nafatin rede clandestina ka kontaktu ho guerileiru/a FALINTIL sira iha ai-laran liu-liu iha Rejiaun II ho III iha Ponta leste. Nia mós nu’udar belun diak ida no fasilita ka kontribui informasaun lubuk kona-ba Timor-Leste ba ativista Australiano ida ho naran Lansel Taudevin, ema ne’ebé momentu ne’ebá halo ligasaun servisu ho BIAHULA no ikus mai hakerek livru “East Timor Too Little Too Late.” 

Iha tinan 1998, liu-husi kontaktu ho militantes RENETIL sira iha Jakarta ho nia programa Indoneziasaun ba luta Timor nian iha Indonézia, Cecilio involve mós hodi fasilita estudante pro-demokrasia Indonesian nian nain tolu (3) husi Jakarta, mai hasoru FALINTIL sira iha Rejiaun I Ponta-Leste. 

Wainhira Timor-Leste hetan nia ukun rasik-an, Cecilio kontinua hala’o nia knaar nafatin nu’udar ativista no involve no kontribui ba konstrusaun estadu Timor-Leste liuhusi knaar ninian iha ONG. Durante administrasaun transitória, nuudar Chairperson ba NGO Forum ho Dr. José Ramos-Horta ne’ebé momentu ne’ebá Ministru Senior ba Negósiu Estranjeiru no Kooperasaun, sira asina joint communiqué kona-ba direitu umanu nian ho UN High Commissioner for Human Rights Sra. Mary Robinson iha nia vizita ikus mai Timor-Leste.

Servisu umanitária ne’ebé Cecilio hala’o iha nia moris, la iha rohan. Nia uma fatin ne’ebé nia hela ba, sai mós mahun ba ativista lubuk pro-independénsia sira husi Aceh hahú husi inísiu 2000 no kontinua nafatin sai mahun ba ativista sira seluk husi rai oin-oin nomós organizasaun oin-oin ne’ebé mai halo knaar iha Timor. 

Iha inisiu fulan Outubru 2001 Cecilio mós involve nu’udar membru painel ida hamutuk ho João F. Amaral, Maria Bareto, Francisco M. Branco, Patrick Burges, Brigida Correia, Jacinto Alves Correia, Quiteria da Costa, Adelino Freitas, Jacob M.R Fernandes, Galuh Wandita Soedjatmoko no Julião Mausiri. Nuudar painel, sira nia kna’ar mak hala’o prosesu selesaun ba membru Commissioner ba CAVR ne’ebé atu harii.

Iha Komunikadu Imprensa ne’ebé fó sai iha Relatoriu UNTAET nian momentu ne’ebá Cecilio hateten "We want to promote the democratic process and give the people of East Timor the right to choose who is suitable to be a Commission member. (Ami hakarak promove presesu ho demokrátiku no fó direitu tomak ba povu Timor-Leste hodi hili se maka adekuadu atu sai membru Comisaun.”‑

Nu’udar Direitór ba Forum ONG Timor-Lorosa’e (FONGTIL), Cecilio kontribui mós ba obras publicadas FONGTIL nian balun hanesan sai elaboradór ida ba livru Manuál Planu Dezenvolvimentu Komunitáriu ne’ebé públika iha tinan 2003 no livru Formula Lei Eleitorál de Timor-Leste, públika iha Novembru 2006.‑

Durante iha ONG, hodi hakbiit nia aan Cecilio tuir kursu Direitu Umanitária Internasionál iha Chulalongkong University iha Bangkok, Thailandia. Wainhira mudansa lideransa iha FONGTIL, Cecilio harii nia ONG rasik ho naran East Timor People’s Action (ETPA).‑

Iha inísiu 2007, deside tama vida polítika no involve maka’as ba kriasaun Partidu Congresu Nasional Rekonstrusaun Timorense (CNRT). Hafoin Eleisaun 2007, Cecilio sai De‑putado husi Bancada Parlementár CNRT no sai Vise-Prezidente ba COMISSÃO C, Comissão de Economia, Finanças e Anti-Corrupção husi tinan 2007 – 2012.

Hafoin tinan 2012, Cecilio absent iha vida polítika maibé deside fali hodi kontinua.

Ikusmai, husi 2015 lidera ka sai Prezidente ba koligasaun partidu kiik sira ne’ebé iha eleisaun uluk la konsegue hetan asentu iha Parlamentu Nasionál ho naran Bloku Unidade Populár hodi konkore iha Eleisaun Parlementár 2017.‑

Moras ne’ebé Cecilio lori durante tinan naruk, lori duni nia vida moris iha mundu ne’e rohan iha loron 27 Juñu 2018 iha Bali, Indonézia. Cecilio husik hela nia fen kaben Marceana do Rego Caetano ho nia oan Cecilia Amici Caetano Caminha, Antonio Paicy Lucantona Caetano Caminha, Nazarato Caetano Caminha, Neza Aramaica Caetano Caminha.‑

Cecilio la mate, Cecilio presente! 

Rate this item
(0 votes)

Independente Digital TV