Durante tinan barak nia laran, figura ne’e hatudu ona ninia komitementu hodi servi povu no nasaun ida ne’e, la’os de’it iha tempu ukun rasik an ne’e maibé mós iha tempu luta ba libertasaun nasional.
Bainhira kolia kona-ba matenek no esperensia, ema sei la hateke ho matan sorin ba figura ne’e. Miline Pires la’os de’it iha esperensia servisu iha rai laran maibé to’o ona nivel internasionál. Servisu ne’ebé nia halo bele sai sasukat ba matenek ne’ebé nia iha.
Milena Pires moris iha Dili iha 19 Juñu 1966; oan feto mesak husi Manuel Henrique de Jesus Pires (husi Wemorin, Vikeke) ho Leocadia Teixeira Lopes (husi Kamanasa, Kovalima).
Iha tinan 1975, bainhira Indonezia hahú nia okupasaun iha Timor-Leste, Milena Pires ho nia familia sai husi Timor ba Australia hanesan refujiadu.
Maske hela iha Australia, maibé Milena la haluha ninia raan fakar fatin. Dezde tempu joven nia hahú halo servisu hodi fó apoiu ba komunidade Timor-oan iha Australia, ba dala uluk liu husi Timorese Australian Council (TAC) hodi fó assistensia ba komunidade Timor-oan, atu hetan assistensia oioin husi Governu Australia.
Milena mós ativu iha organizasaun Service for the Treatment and Rehabilitation of Torture and Trauma Survivors (STARTTS) hodi fó asistensia ba Timor-oan sira ne’ebé hetan trauma tanba tortura no violensia husi militar Indonezia.
Hahú husi tinan 1989, Milena Pires kontribui ba luta Timor-Leste atu hetan ukun an hamutuk ho Timor-oan sira seluk iha Frente Diplomatiku. Nia hola parte iha kampaña internasional hodi fó sai informasaun kona-ba violasaun direitus umanus iha Timor laran.
Milena hato’o testamuñ iha Komite 24 ka Komite Dekolonizasaun, no Komite Direitus Umanus husi ONU, kona-ba asuntu Timor-Leste nian; nia mós atende Konferensia Mundial Feto Beijing nian - Beijing World Conference on Women - no kampaña seluk ne’ebé halo iha Australia.
Partisipasaun Milena nian iha luta ba ukun rasik aan, barak liu konsentra iha nivel internasional kona-ba violasaun direitus umanus iha Timor-Leste.
Iha tinan 1995, Milena Pires nia kaben, Zacarias Albano da Costa, hetan fiar hodi reprezenta CNRT iha Parlamentu Europa iha Bruxellas no Milena mós akompaña nia kaben hela iha Bruxellas.
Susesu ida husi sira-nia misaun iha Bruxellas mak sira konsege konvense membrus Parlamentu Nasional Beljika nian hodi adopta rezolusaun ida ne’ebé kondena violasaun direitus umanus iha Timor-Leste.
Milena mós hasoru Special Rapporteur husi ONU ba violensia kontra feto, no fasilita feto maluk sira husi Timor-Leste ba Londres hodi fó sasin kona-ba violasaun direitu umanus, espesialmente violasaun kontra feto iha tinan 1997.
Bainhira mosu mudansa politika ne’ebe akontese iha Indonezia iha 1999 ne’ebé loke dalan ba Timor-Leste ninia ukun rasik aan, Milena Pires mós ativu iha prosesu tranzisaun nian. Nia partisipa iha Konferensia Dare II iha Jakarta, no hola parte iha Misaun Observador ba prosesu Konsulta Popular ne’ebe organiza husi UNAMET iha Agostu 1999.
Iha tinan 1998 to’o 2000 nia servisu ho Catholic Institute for International Relation (CIIR), no suporta Kongresu Feto dahuluk, hafoin Timor-Leste ukun rasik-an.
Iha periodu tranzisaun husi tinan 2000 to’o 2002 ne’ebé administra husi ONU, Milena hola papel hanesan ativista direitu feto liu husi kanal oioin.
Nia hetan fiar hodi reprezenta Feto iha Konsellu Konsultivu Nasional – National Consultative Council (NCC) – ne’ebe UNTAET mak estabelese iha tinan 2000, nuudar orgaun konsultivu ida ba Reprezentante Espesial Sekretariu Jeral ONU nian iha Timor, Sergio Viera de Melo.
Milena sai Vise Prezidente ba NCC ne’ebe lidera husi Xanana Gusmão nu’udar Prezidente. Iha NCC, nia luta kedan kona-ba introdusaun sistema quota ba reprezentasaun feto nian iha eleisaun ba Assembleia Konstituinte.
Nia kontinua kontribui ba prosesu dezenvolvimentu sosial no politika Timor-Leste nian, iha periodu pos-independensia. Entre kna’ar importante oioin, ida signifikante liu mak Milena eleitu nu’udar membru Assembleia Konstituante hodi hakerek konstituisaun Timor-Leste nian husi tinan 2000 to’o 2001.
Iha Assembleia Konstituante no prosesu hakerek konstituisaun Timor nian, Milena hola papel kritiku hodi kontribui ativu ba asegura direitu ba protesaun feto no labarik sira nian, no prinsipiu xave estadu direitu demokratiku Timor-Leste nian.
Milena kontinua ho knaar nu’udar membru Parlamentu Nasional bainhira Assembleia Konstituante transforma ba Parlamentu Nasional iha tinan 2001 iha primeira lejislatura.
Durante IV Governu Konstitusional, Milena servisu hamutuk ho Vise Priemeiru Ministru no mós ho Ministru Komersiu no Industria hodi organiza Forum Ekonomiku CPLP nian ba da-uluk.
Iha 2012, Milena nu’udar kandidatu husi Timor-Leste sai peritu eleitu husi membru estadu sira iha ONU ba Komittee CEDAW. Komite ne’e kompostu husi membrus hamutuk 23 ne’ebé tau-matan ba Estadu membru nia implementasaun ba Konvesaun atu halakon forma diskriminsaun oioin kontra feto. CEDAW halibur ema peritus ho estatutu moral no kompetensia áas no ho koñesimentu kle’an.
Komite iha mandatu espesifiku mak atu tau-matan ba progresu ba feto ne’ebé mak membru estadu sira kobre. Sira mós halo rekomendasaun ba asuntu sira ne’ebé afeta ba feto; iha ne’ebé estadu membru sira presiza tau atensaun tan. Durante nia mandatu mós, konsege organiza konferensia internasional ne’ebé foka ba asuntu Trafiku Umanu iha Timor-Leste.
Ikus liu, Milena hetan nomeasaun nu’udar Embaixadora, Reprezentante Permanente hodi lidera Misaun Permanente Timor-Leste nian iha ONU husi tinan 2015 - 2020.
Durante lidera Misaun Timor-Leste nian, nia mantein vizibildidade no kredibilidade Timor-Leste nian iha nivel ONU. Timor-Leste kontribui ho ativu iha ajenda reforma ONU nian hodi fahe esperiensia Timor-Leste nian nu’udar nasaun ne’ebé mós hetan misaun ba Paz ONU nian. Timor-Leste mós ba dahuluk tau rasik nia diplomata ida hodi servisu iha Sekretaria Prezidenti Assembleia Jeral ONU nian.
Milena mós lidera esforsu diplomatiku atu g7+ hetan estatutu observadór iha ONU. Ikus, ho Milena nia esforsu Timor-Leste sai uma-na’in ba konferensia internasional SDG-16+ Forum iha tinan 2018.
Milena Pires, hamutuk ho Reprezentante Republika Cheka hetan nomeasaun husi Prezidente Assembleia Jeral ONU atu halo dialogu ho Estadu Membru kona-ba Assembleia Jeral no ECOSOC nian fokus iha Ajenda 2030. Ninia rezultadu mak adopta rezolusaun ida ne’ebé haree kona-ba medidas konkretas mak Assembleia Jeral no ECOSOC presiza halo hodi bele fasilita estadu membru atu atinze metas dezenvolvimentu 2030.
Ho esperiensia hirak ne’ebé Milena Pires iha, no ho ninia kontribuisaun ba luta ukun rasik aan no ba dezenvolvimentu Timor-Leste nian dezde 1999, Timor-oan ida di’ak no ativu tebes iha sosiedade Timor-Leste, Milena merese mós atu lidera estadu Timor-Leste nu’udar Xefe Estadu.
