Tribunál Labele Adia Kazu José Bernardo Mate iha Sela Featured

By Agustino Gama Juñu 09, 2023 364
Tribunal Distrital Dili. Foto:Dok. Tribunal Distrital Dili. Foto:Dok.

DILI : Diretor Ezekutivu Lalenok ba Ema Hotu (LABEH), Cristopher Henry Samson, hateten, Tribunál Distrital Dili (TDD) labele adia kazu matebian José Bernanrdo ne’ebé mate iha sala, tanba familia hakarak justisa loloos.

Nia haktuir, familia matebian hein hela prosesu ba kazu refere tanba seidauk hatudu justisa loloos, nune'e TDD labele adia prosesu ne'e hodi hamate fali justisa ba familia.

"Familia matebian ezije justisa, sira buka justisa iha tribunal, se tribunal adia prosesu ne’e tanba Juiz koletivu laiha, ida ne'e halo familia sira nia laran moras liu tan," informa Henry liu husi telefone, (08/06).

Nia haktuir, durante matebian Jose Bernardo hakotu iis iha sela familia sira entrega prosesu sira hodi buka lia-los maibe lia-los iha tribunal adia fali prosesu ne'e ida ne'e la justu duni.

"Tuir lolos tribunal tenke tau atensaun ba krime omesidu hanesan sela ne'e, nune'e familia sira bele hatene lolos motivu ne'e akontese ba sira nia oan nia vida", nia dehan.

Tanba, tuir familia matebian sira hakarak hatene lolos se mak oho sira nia oan iha sela, tanba saida to'o tiha polisia nia liman mate? se mak fo tali ba nia? Ida ne'e mak sira intrega prosesu sira hotu ba orgaun judisiariu sira hodi deskobre buat sira.

"Maibe tribunal adia tau fali prosesu sela ne'e ba tinan oin, ida ne'e halo familia laran moras sira buka justisa ne'e. Ami hare katak, prosesu sela iha tribunal lentu liu ladun  diak ba familia ne'ebe buka lia-los", Nia afirma.

Hatan prosesu atribui ona ba Juiz sira? Nia hateten, se tribunal hare ba kategoria kazu ne'e nia prosesu katak, ema mate ne'e importante duni tenke tau prioridade, Lei hateten ida ne'e.

"Tanba de'it Juiz sira iha atividade barak la tau prioridade ba ida ne'e hatudu katak familia sira lakon sira nia ona iha Polisia nia liman sente triste tebes iha prosesu ida ne'e, tanba sira moris iha nakukun laran la hatene saida mak akontese. Sira tau ona fiar ba tribunal, maibe tribunal lori fali prosesu ba tinan oin", Katak nia.

Nia fundamenta, bainhira desizaun tribunal nian hodi adia prosesu ne'e ba tinan oin mak familia sira hakruk hein to'o tinan oin, tanba laiha ema ida interven prosesu judisiariu.

"Ami hare prosesu iha tribunal lentu liu ladun fo resposta lalais ba familia sira ne'ebe lakon sira nia ona", nia dehan.

Nia kestiona, tanba Kazu Jose Bernardo nia prosesu ne'e atu tama ona ba tinan ida ona, desde nia hakotu iis iha loron 01 Setembru 2022 maibe tama tan 2023 nia prosesu seidauk hotu, no tribunal adia tan fali prosesu julgamentu ba iha tinan 2024.

"Sidadaun timoroan ida labele mate iha polisia nia liman no labele mate iha prizaun nia laran tanba situsaun ida ema la hatene, tanba iha liur buat seluk, maibe tama ona iha Polisia nia labele mate, ida mak persija justisa ida lolos", tenik nia.

"Ami sente diskorda totalmente ba hahalok sidadaun ida mate fali iha Polisia nian liman, ida ne'e labele simu, espera familia hetan lia-los", nia relata.

Iha sorin seluk, Provedor Direitus Humanus no Justisa (PDHJ), Virgilio da Silva Guteres hatete, PDHJ sei ko’alia ho Tribunal kona ba razaun saida mak adia fali prosesu ba kazu ne’e.

Nia dehan, publiku liu-liu familia matebian nian hatene sempre iha sentidu atu rona desizaun iha tribunal ne'ebe sira espera katak, lia-los sei kura sira nia kanek.

"Tribunal tenke esplika desizaun ne'ebe atu adia prosesu julgamentu ba kazu sela ne’ebé ministeriu publiku haruka ona ba Tribunál,  ne’e duni PDHJ  sei komunika ho tribunal hodi hare ba sira nia desizaun, " tenik nia.

Nia haktuir, familia hotu no parte relevante sira koopera oinsa bele apoiu justisa ba matebian ne'e nia motivu husi mate ne'e ida ne'e mak provedor nia hatene lolos.

Molok ne'e, Juis Admistradór TDD, Afónso Carmona hatete, Tribunál mak sai fatin ba resolve kazu sira, nune'e hare ba kazu sidadaun sela nia prosesu Ministeriu Publiku haruka akuzasaun ba Tribunál.

Nia haktuir, prosesu Tribunál atribui ona ba Juiz titular nia liman, tanba tuir akuzasaun husi Ministeriu Publiku haruka mai ita bele dehan ema ne'e akuzadu.

Kazu joven ida mate iha sela haruka mai ona no laiha buat ruma mak segredu, ema hotu bele asesu bele halo konsulta auto.

Nia dehan, kazu sela nia prosesu atrbui ona ba Juiz sira no kompotensia iha Juiz sira mak halo despaixu ba arguidu sira simu mak Juiz mak julgamentu.

Nune'e, karik Juiz sira marka ona loron mak Tribunál halo ona notifikasaun ba arguidu sira iha direitu halo defeza ka kontesaun fó tempu loron 15.

Nia dehan, laiha problema kazu sela  kuandu nia prosesu tama ona tribunal nia dalan Juiz sei marka loron no notifikasaun ba arguido no vitima nia familia sira.

"Tanba ita nia prosesu kolektivu barak Juiz sira agora labele marka kazu sela iha tinan 2023 ita marka ona ba 2024. Ne'ebe nia realiza la'os tinan ne'e maibe iha tinan oin,"dehan nia iha edifisiu TDD, Kolmera, (05/06).

Nia haktuir, kazu sela se arguido sira preizu ha'u hanoin Juiz sira marka Julgamentu urjente depende gravida krime, maibe arguido sira la preizu marka julgamentu normal bele dezembru 2023.

"Tan ne'e ha'u dehan prosesu kolektivu aas, tanba ne'e prosesu kazu sela la marka iha tinan ida ne'e nia laran, maibe ne'e so marka iha tinan 2024", katak nia.

"Ida ne'e possibilidade bele ba tinan 2024 depende ba Juiz sira, maibe ha'u sei hare fali ba sistema kazu sela ne'e nia marka ba loron saida? Maibe ha'u nia hanoin labele akontese tinan ne'e, tanba kazu ne'e hare ba arguido sira preizu se sira la preizu marka normal, maibe tinan ne'e labele tenke ba tinan oin", dehan nia.

Purtantu, Asia Justice And Rights (AJAR) ezije ba estadu atu labele nega justisa kazu matebian Jose Bernardo mate iha sela iha direitu atu hetan julgamentu ne'ebe Justu

Tuir Diretór Ezekutivu Asia Justice And Rights (AJAR) José Luís de Oliveira, hatete, kazu Jose Bernardo mate iha sela PNTL Munisipiu Dili nia prosesu hotu husi Ministeriu Publiku enkamina ona ba Tribunál Distrital Dili, maibé familia hein nia prosesu to'o iha ne'ebé ona? seidauk marka ajenda julgamentu.

"Tuir prinsipiu direitus humanus ema hotu iha direitu atu hetan julgamentu ne'ebé justu, ita labele nega justisa tanba fatór ekonómia ne'e preve iha konstituisaun, ita labele nega," dehan nia.

Nia haktuir, kazu sela nia prosesu sira atu tama tinan ida ona, maibé familia hein hela justisa ida ne'ebe justu to'o ohin seidauk hatene lolos suspeitu ba kazu ne'e.

"Família matebian iha direitu atu hatene sé mak suspeitu ba ninia oan nia mate, nia iha direitu atu hetan justisa," tenik nia.

Rate this item
(0 votes)
Last modified on Sexta, 09 Juñu 2023 14:21

Independente Digital TV