Rona, Tetu no Hili ho Matenek, Tempu ‘Lohi Povu’ Hahú

By Cristina Ximenes Marsu 03, 2022 2211
Kandidatu Presidente Republika periodu 2022-2027. Kandidatu Presidente Republika periodu 2022-2027.

DILI: Kampaña eleitoral ba eleisaun prezidensial sai nu’udar tempu oportunu ba kandidatu Prezidente Repúblika sira atu konvense povu, liu-liu eleitor sira, hodi fó votu ba sira iha loron eleisaun. Maske nune’e, dala-barak liu husi kampaña kandidatu sira hato’o promesa ne’ebé to’o ikus mai sira labele realiza bainhira kaer ukun.

Aleinde fahe promesa ‘falsu’, iha mós kandidatu balun ne’ebé halo asaun kariedade ‘falsu’ ho intensaun atu bele hetan votus husi sira ne’ebé simu ninia poiu.

Diretór Ezekutivu Asia Justice and Rights (AJAR), José Luis de Oliveira hatete, sasukat importante husi eleisaun mak oinsa eleisaun ne’e bele hala’o ho livre no justu katak, autoridade kompetente sira husi estadu, tantu orgaun eleitorál no orgaun polísial, tenke servisu maka'as atu garante katak ema ne'ebé atu partisipa iha prosesu eleisaun ne'e livre husi ameasa, livre husi intimidasaun no livre mós husi manipulasaun.

“Bainhira hili ema iha eleisaun ne'e tenke hili ho konsiénsia rasik katak ema ne'ebé hili merese duni atu lidera nasaun, la'ós ba hili ema bazeia ba promesa falsu, bazeia ba sentimentu tauk, tanba tauk lakon servisu, tauk hetan intimidasaun ka bazeia ba juramentu, ne'e sala,” dehan José Luis iha nia knar fatin, Farol-Dili, Tersa (01/03).

Nia hatutan, juramentu hodi kesi ema atu vota tuir buat ne'ebé sira jura ne’e viola prinsipiu eleisaun ne'ebé demokrátiku. Tanba, eleisaun ne'ebé demokrátiku tenke fó liberdade ba ema atu hili, labele manipula no kesi fali ema.

“Se partidu polítiku ka ema ne'ebé hanesan uza meius ida ne'e signifika nia ne'e ukun la hatene, maibé hakarak ba ukun ho maneira mafiozu,” nia hatete.

Tan ne’e, nia apela ba populasaun sira, atu matan-moris no neon-nain hodi labele entrega nasaun ne’e ba mafiozu sira kaer.

"Se ita hili ema tanba tauk, hili ema tanba juramentu mak ita sei lori ita-nia nasaun ne'e tama iha mafiozu sira mak ukun tanba ukun la hatene mai bosok de'it povu," katak nia.

Nia dehan, povu mós tenke hatudu ninia matenek hodi eskoila, labele tanba kandidatu balun mosu mai fó osan ka sasan ruma, nia ho lalais fó ninia votus ba kandidatu refere.

"Votu ne'ebé fó tenke iha valor ba moris durante periodu tinan lima, iha buat di'ak, ne'e la'ós sukat ho material, labele tanba simu $100, simu foos karon rua kontente loron balun de'it depois terus tinan lima, populasaun tenke loke sira-nia matan ona," nia husu.

Tuir informasaun balun ne’ebé AJAR rona, José Luis dehan, partidu politiku no ekipa kandidatu balun tama-sai uma hodi fahe osan no foos.

Tan ne’e, nia afirma, povu tenke matenek bainhira deside atu fó votus ba figura ida ne’ebé kandidata an, tanba osan no foos ne’ebé sira fó sei la uza durante tinan lima nia laran.

"Agora ita husu, osan ne'e sira haan (uza) to'o loron hira? osan ne'e ita la haan (uza) to'o tinan lima. Ita labele hanoin ba kontente loron balun de'it depois ita tama terus, agora tenke hanoin hili ema ne'ebé bele asegura duni ita-nia moris di'ak, ita-nia liberdade durante tinan lima, moris labele sukat ho materia, tanba materia ne'e sei mohu ka hotu".

Nia hatutan, maske politiku sira joga foer, maibé importante tebes mak populasaun sira, votante sira, tenke hahú hanoin sira-nia votu ne'e fó atu asegura sira-nia moris durante tinan lima, la'ós atu asegura loron balun de'it.

Iha fatin ketak, Diretór Ezekutivu Luta Hamutuk, José Alves da Costa, husu atu kandidatu PR sira hapara ona sira-nia asaun karitativu ‘falsu’ durante kampaña eleitoral.

Tuir nia, maske asaun karitativa ne’e nu’udar asaun ne’ebé di’ak, maibé bainhira hala’o iha tempu kampaña bele konsidera mós hanesan money politic.

"Ida ne’e ba oin sei la di’ak, tanba bainhira hetan kargu ka hetan konfiansa husi povu ita sei la halo polítika ho onestu. Tanba ita sei buka meius atu rekupera ita-nia osan ne'ebé durante ne'e ita fahe, entaun mandatu tinan lima ita sei la halo buat ida, ita só buka de'it rekupera ita-nia ekonomia," dehan José.

Aleinde ne’e, nia hatutan, bainhira asume ona kargu nu’udar Prezidente Repúblika sei la ba fali atu fahe tan foos ka mina.

“Entaun povu mós tenke matenek ona katak dignidade ne'e iha, labele sente kontente, bainhira kandidatu ruma fó foos (konsidera) ida ne'e mak di'ak ona, hili kedas, maibé ninia planu kotuk ne'e seidauk hatene.”

Tan ne’e, nia hatete, di’ak liu haree ba kandidatu PR sira-nia programa entermus polítika no estabilidade nasaun nian hodi bele deside see mak merese duni sai PR atu rezolve problema no dezenvolvimentu mai povu tomak.

Daudauk ne’e, nia dehan, tuir rumoris ne’ebé espaila, ekipa kandidatu PR balun fahe osan no sasan.

Loloos, nia hatete, politiku-nain sira labele konsidera povu ne'e hatene mak simu de'it, maibé tenke iha dever moral oinsá atu enkoraja povu atu bele partisipa di'ak liu tan iha prosesu demokratizasaun.

"Se karik informasaun fahe sasan, fahe osan atu hili kandidatu ida ne’e loos ha'u hanoin KAK ho PDHJ tenke haree, tanba ida ne'e krime ida ne'ebé komete husi ita-nia kandidatu sira, presiza tau atensaun maka'as no investigasaun, tenke la'o tuir prosedimentu ne'ebé iha bazea ba lei CNE ninian no mós lei eleisaun prezidensiál ninian," dehan nia.

Nia husu mós ba populasaun sira ne’ebé karik hetan ameasa husi ekipa kandidatu balun tenke hili sira-nia kandidatu atu brani koalia sai no hato’o keixa ba autoridade kompetente, tanba ema hotu hakarak atu eleisaun ne'e la'o normál tuir vontade populár no ema idaidak ho livre bele eskolla sira-nia Prezidente Repúblika.

Rate this item
(0 votes)
Last modified on Kinta, 03 Marsu 2022 13:41

Independente Digital TV

Tuir ami iha Twitter

Kalendariu Notisia

« May 2024 »
Mon Tue Wed Thu Fri Sat Sun
    1 2 3 4 5
6 7 8 9 10 11 12
13 14 15 16 17 18 19
20 21 22 23 24 25 26
27 28 29 30 31