Vise Ministru Agrikultura no Peskas, Abilio de Araujo hateten, produsaun kafé iha tempu uluk no agora diferente loos, liu-liu iha ninia kuantidade.
“Ha’u hanoin situasaun ne’e Ministeriu Agrikultura liu husi Diresaun Jeral Kafe no Plantasaun Industria preokupa tebes, tanba ne’e foin lalais ita aprezenta orsamentu balun ba iha Parlamentu Nasional hodi ko’alia kona ba asuntu rehabilitasaun no manutensaun ba kafe. Momentu ne’e ita preve orasamentu kuaze millaun $ 6.4 hodi halo rehabilitasaun no manutensaun ba kafe, inklui mós ai parapa,” informa Abilio de Araujo ba Jornalista sira iha knaar fatin, Kaikoli, horseik.
Nia dehan, orsamentu ne’e husi fatin rua (2), MAP no Sekretariu Estadu Ambiente (SEA), tanba iha responsabilidade ida ne’ebé mak enkuadra hamutuk ho servisu ne’e, tan ne’e halo hela implementasaun tekniku ho SEA.
Programa ne’ebé atu implementa iha tempu badak mak halo rehabilita no expansaun ba aimahon sira ne’ebé mak tenki estabelese husi SEA rasik.
Iha tinan ne’e sei halo rehabilitasaun ba 10 miil etares to’o 400 mill etares no tenki hala’o iha tinan ne’e ba munisipiu hirak ne’ebé potensia ba kafé.
Antes ne’e, Diretur Jeral Kafé no Plantasaun Industria, Raimundo Mau hateten, kafé hanesan seitor produtivu ida ne’ebé bele sei substitui rendimentu Timor-Leste ninian. Maibé, husi total 59 mill etares plantasaun kafé kuaze 30 mill etares la produtivu no iha de’it 20 mill ital mak produtivu.
“Anivel nasional iha kada tinan, ita nia kafe etares ida bele produs de’it kafe kulit mean 200 kg, entaun anivel rejional numeru ne’e ki’ik liu bainhira ita kompara ho nasaun seluk, tanba tinan ida sira bele produs to’o 2000 kg kafé kulit mean,”dehan Raimundo Mau ba Jornalista Independente liu husi via telefone.
Nia haktuir, governu nia estratejia kontinua reforsa setor kafe liu husi hadia kafé tuan sira, rehabilita, tesi no kuda hikas kafe oan foun, atu nune’e iha tinan haat (4) ka lima (5) bele iha kafe nurak ho produsaun di’ak.
“Iha estratejia setor kafe nian, ita hakarak hasa’e produsaun kafe dala tolu, nune’e iha tinan 2030 pelumenus ita bele atinji ona kafé kulit mean 600 kg. Tan ne’e, agora governu kontinua rehabilita plantasaun kafe, liu husi tesi kafe tuan hodi kuda kafe oan foun no ita rehabilita liu ona husi etares rihun rua,”tenik nia.
Iha orsamentu ratifikativu 2022 ninian, governu deside ona atu reforsa orsamentu subvensoens publiku ninian hodi rehabilita tan kafe tuan etares 10 mill ne’ebe agora ekipa tekniku sira prepara hela ninia prosesu ezekusaun.
Mudansa klimatika afeita mós produsaun, tanba udan ben ne’ebe la hanesan tempu uluk, entaun hamosu kauza kafe fuan menus, fator seluk maka kafe nain iha tendensia atu konverte ninia area kafe hodi kuda fali aihan seluk, inklui muda fali area kafe ba iha bairo foun nomós alargamentu estrada sira kontribui mós ba iha redusaun luan area kafe iha Timor-Leste.
“Problema seluk ne’ebé ita infrenta maka prosesu rehabilitasaun kafé la’o neneik liu kompara ho area tarjetu ne’ebé ita tenki rehabilita sedu, ita hanoin atu rehabilita 20 mill etares mais la konsege,” hakotu nia.
Nune’e mós, Diretór Kooperativa Kafé Timor (CCT), Xisto Moniz Piedade hatete, presiza muda agrikultór sira nia mentalidde, tanba iha tempu kafé fuan sira gosta hamos kafe to’os, maibé bainhira kafé la funan sira abandona.
“Ha’u hanoin agrikultór sira presiza muda sira nia mentalidade hodi kontinua dezenvolve plantasaun kafé, la’os hein de’it tempu kafé funan foin maka ba hamos,” tenik nia.
