PR Horta dehan, sim, ohin simu Prezidente Parlamentu Nasionál ne'ebé entrega lei Orsamentu Jerál Estadu 2026.
"Ohin iha nia oin (Prezidente Parlamentu Nasional) ha'u asina no ha'u promulga tiha ona. Balun bele hatete, ita boot la lee, ha'u akompaña prosesu ne'e fulan hira nia laran, ne'e mak loloos Prezidente Repúblika ida tenke halo. Dabate la'o daudaun, primeiru iha Orsamentu Jerál Estadu husi governu ba Parlamentu Nasionál ne'e fulan hira tiha ona, fulan Agostu hahú tiha ona, depois bainhira tama iha Parlamentu Nasionál'.
"Bainhira tama iha Parlamentu Nasionál ha'u iha kópia kedas ona, ha'u lee ha'u akompaña. Entaun ha'u haree laiha problema konstitusionalidade, ha'u la presiza haruka ba ha'u nia jurista sira, ha'u mós hatene," dehan PR Horta ba jornalista sira hafoin kondekora orden Timor-Leste ba figura nasionál no internasionál sira iha okaziaun komemorasaun tinan 50 proklamasaun unilaterál independensia iha Salaun Palásiu Prezidensiál Bairu-Pite, Kinta (28/11).
Nune'e, Xefe Estadu dehan, nia haree liña jerais orsamentu nian, detallu balun nia konkorda alokasaun orsamentu sira ne'e, balun hatete balun boot liu.
Nia esplika, mais uluk VIII governu Taur Matan Ruak nian, orsamentu boot liu tan maibé ezekusaun fraku loos, haree ezekusaun orsamentál hahú 2025 maka'as entermus infraestrutura, infraestrutura tinan ida ne'e boot liu tan prióridade.
Nia reforsa, maibé infraestrutura la'ós de'it estrada nasionál, estrada rurál, maibé infraestrutura mós eskola mós infraestrutura, la'ós Ministériu Edukasaun mak halo, ka Ministériu Obras Públika mak halo.
Nia argumenta, kanalizasaun irigasaun sira ne'e la'ós Ministériu Agrikultura ne'e mós infraestrutura nian, entaun infraestrutura nia orsamentu boot duni tanba ida ne'e.
Nia akresenta, balun hatete orsamentu edukasaun kiik, tanba ita boot sira la lee orsamentu ba infraestrutura barak inklui eskola, saneamentu bee ba eskola, inklui Telekomunikasaun.
"Purtantu buat sira ne'e ha'u lee hanesan ema ne'ebé hatene lee orsamentu jerál estadu tanba ne'e mak Prezidente Parlamentu Nasionál lori mai ha'u koñese tiha ona, ohin kedas asina promulga lalika lakon tempu," nia hatete.
Nune'e, primeiru tenke kuidadu setór produtivu ne'ebé mai husi estadu finansia ne'e liu husi mós parte infraestrutura.
Maibé, se governu sériu kbiit atu aloka Agrikultura entaun tenke tau osan boot mós ba infraestrutura ne'ebé ligadu ho agrikultura signifika irigasaun, estrada rurál.
Tanba ne'e, se laiha estrada rurál populasaun iha foho ne'e bele kuda koto lubuk ida, maibé depois laiha merkadu tanba sira laiha estrada, tanba ne'e haree ho matan iha Bobonaro. Buat sira ne'e ligadu, labele haree de'it ho agrikultura, agrikultura barak ligadu ho infraestrutura.
Tanba ne'e ohin Xefe Estadu simu, Prezidente Parlamentu Nasionál rasik kontente, hakfodak Xefe Estadu asina kedas iha nia oin.
"Tenke fokus ba ezekusaun, ezekusaun mak bele hatudu fulan tolu liu tiha, fulan neen saida mak o halo, no tuir lei o labele muda orsamentu ne'e ba buat seluk, o muda ne'e vióla ona orsamentu ne'e o bele ba Tribunál, o bele la naok mais muda de'it o bele ba Tribunál," nia reforsa.
Maibé, problema ne'e VIII governu mak ida ne'e, sira muda tun, sa'e, orsamentu ba buat ida sira muda arbiru, muda ba selu ema ne'e mak halo konfuzaun boot ho lei orsamentu ne'ebé nonu governu araska lakon tempu 2023-2024 hadia fila fali sistema finanseiru.
Entretantu, iha loron Kinta-feira 27 Novembru 2025, Prezidente Parlamentu Nasionál, Maria Fernanda Lay halo audiensia ho Prezidente Repúblika, José Ramos Horta ho objetivu lori Proposta Lei nú 23/VI (3ª), Orsamentu Jerál Estadu (OJE) ba tinan 2026 nian, ho totál $ 2.291 biloens mai aprezenta ba Prezidente Republika.
