PR Horta Kecewa, hatene desizaun TR ba Lei Indultu husi Media Featured

By Cristina Ximenes Fevereiru 26, 2024 133
Prezidente Repúblika, José Ramos Horta. Foto:Dok. Prezidente Repúblika, José Ramos Horta. Foto:Dok.

DILI: Prezidente Repúblika, José Ramos Horta sente deziludidu (kecewa) tanba seidauk simu notifikasaun ofisial husi Tribunal Rekursu kona-ba desizaun ba Lei Indultu.

Sa tan, Xefe Estadu ne’e hatene kona-ba desizaun husi Tribunal Rekursu (TR) liu husi meius komunikasaun sosial ka media.

Liu husi komunikadu ne’ebé INDEPENDENTE asesu, PR Horta hato’o ninia dezapontamentu.

PR Horta hatete, Tribunal Rekursu foti ona desizaun relasióna ho lei númeru 20/2023, 12 Dezembru, ne'ebé iha relasaun ho prosedimentu konsesaun indultu no komutasaun pena nian.

Maibé, Horta dehan, TR seidauk hato’o notifikasaun ofisial ba Prezidente Repúblika kona-ba sira-nia desizaun, maske pareser ne’e envolve kestaun sira ne’ebé iha relasaun ho kompeténsia Prezidente Repúblika nian atu fó perdaun ka indultu.

“Bainhira iha tiha koñesimentu kona-ba prosesu ne’e nia ezisténsia no desizaun liu husi meius komunikasaun sosiál, Prezidente Repúblika sente deziludidu tanba Tribunál, to’o momentu ne’e, la fó koñesimentu kona-ba prosesu ne’e no la fó oportunidade ba Prezidente Repúblika atu fó observasaun kona-ba Prezidente nia kompeténsia tuir Konstituisaun haruka,” deklara komunikadu ne’ebé INDEPENDENTE asesu iha Sesta (23/02).

Xefe Estadu hein katak, iha futuru, kazu hotu-hotu ne'ebé relasióna ho kestaun Konstituisaun, liu-liu hirak ne'ebé iha relasaun ho Prezidente Repúblika nia póder no devér sira tuir Konstituisaun haruka, Tribunál buka atu fó oportunidade ba Prezidente Repúblika hodi aprezenta ninia observasaun no fó mós informasaun kona-ba desizaun ruma ne'ebé Tribunál foti, hanesan kestaun ba prátika di'ak sira.

To'o tinan 2016, komunikadu ne’e dehan, Prezidente Repúblika sira Timor-Leste nian, fó ona indultu ho forma ne'ebé loos sem prosedimentu lejislativu ruma ne'ebé kria husi Parlamentu Nasionál. Situasaun ida ne'e tuir loloos Konstituisaun no laiha parte ida mak kestióna kona-ba ida ne’e.

Iha 2016, PN halo ninia lei ba dala uluk ne'ebé pretende atu regula prosedimentu kona-ba indultu. Bainhira lei 2016 nian hetan tiha aprovasaun, PR hanesan mós ho Prezidente sira seluk, hanesan Prezidente Lú Olo, ho konsistente hato'o nia hanoin katak lei 2016 ne'e la tuir Konstituisaun tanba limita tiha kompetensiasl Prezidente Repúblika atu fó indultu.

Iha tinan 2023, PN aprova lei foun ida atu rezolve preokupasaun hirak ne'e. Bainhira elabora lei foun, PN mós kria prosedimentu sira ho vontade rasik ne'ebé laiha ligasaun ruma kona-ba Prezidente Repúblika nia preokupasaun.

Maske nune’e, PR kongratula tanba laiha buat ida iha desizaun Tribunál nian ne'ebé kestióna nia hanoin kona-ba ida ne'e.

“Tribunál nia desizaun ne’e afeta mós prosedimentu balun ne'ebé Parlamentu Nasionál estabelese ona. Maske iha dúvida sériu kona-ba rasiosíniu jurídiku Tribunál nian, dúvida sira ne'ebé hamosu preokupasaun kona-ba lejitimidade iha desizaun no administrasaun justisa nian, agora kabe ba Parlamentu Nasionál atu hadi'a lei ne’e tuir Parlamentu Nasionál nian entendimentu. Iha nafatin posibilidade ba Parlamentu Nasionál atu deside fila fali tuir prosedimentu anteriór lei tinan 2016 nian.”

Maibé, importante atu salienta Tribunál nia desizaun ne’e afeta de'it parte ki'ik husi prosedimentu ne'ebé PN kria no póder Konstitusional Prezidente Repúblika atu fó indultu laiha kestaun.

La’os ne’e de'it, husi artigu tolu ne'ebé Tribunál konsidera lei sira seluk válidu no funsióna nafatin. Tribunál la foti desizaun ruma ne'ebé afeta ba indultu ne'ebé Prezidente Repúblika fó to'o ohin loron tuir póder ne'ebé Konstituisaun fó.

“Prezidente Repúblika fiar katak iha diskusaun kona-ba Tribunál nia desizaun, agora bele hala'o tuir kontestu no sirkusntansia objetiva sira kona-ba kazu ne'e no atu laiha espekulasaun ne'ebé mai husi informasaun sira ne'ebé la loos.”

Entretantu, hafoin halo fiskalizasaun abstrata ba Lei Indultu no Komutasaun Pena, iha 19 Fevereiru ne’e Tribunal Rekursu deside artigu tolu iha Lei refere inkonstitusional.

Artigu hirak ne’ebé tuir Tribunal Rekursu Inkonstitusional mak artigu 6 no artigu 7 alineia 1, 4 no 5 ne’ebé koalia kona-ba inisiativa atu fó indultu bele mai husi Prezidente Repúblika, tanba viola artigu 69, 85, al. I) no 119 Konstituisaun RDTL.

TR mós deklara inkonstitusional ba artigu 9 númeru 1 ne’ebé permite Prezidente Repúblika deside ‘kona-ba konsensaun indultu no komutasaun pena’ tanba viola artigu 69 no 85 al. I) Konstituisaun RDTL.

Rate this item
(0 votes)

Independente Digital TV