Tuir Prezidente INCSIDA, Daniel Marçal hatete, ema ne’ebé hela iha koos regulamentu livre, entaun ida ne’e livre bá sira, to’o ikus mai prejudika sira hetan moras HIV-SIDA.

“Timor-leste seidauk iha regulamentu ida hodi regula atividade livre hanesan kos-kosan sira livre los, feto ho mane hela iha kos regulamentu livre los, nune’e ita husu bá autoridade lokál sira atu nune’e oinsa kontrola kos sira iha Dili laran, tanba jovem sira-nia hela fatin bá livre, buat sira ne’e hotu mak prejudika ita-nia liberdade ne’ebé nafatin dezenvolve,” dehan nia iha Pantai Kelapa, Tersa (02/04).

Nia dehan, problema iha Timór ne’e mak HIV, kaben sedu no soe bebe, tanba jovem sira seidauk iha koñesimentu, maske sira-nia mehi di’ak maibé koñesimentu la di’ak entaun influénsia sira-nia hahalok loro-loron tau sira bá risku.

Nune’e agora dadaun governu mós esforsu maka’as la kleur tan Timor-Leste bá tama ASEAN hamutuk ho nasaun dezenvolvidu sira, jovem barak mak koñesimentu ladún ho jovem sira iha rai seluk, nune’e presiza iha prevensaun tanbá HIV la’os de’it iha Timor maibé ida ne’e iha mundu tomak, no nia problema mak ai-moruk laiha hodi kura virus ne’e iha ema nia vida, entaun tenke kura  liu husi rona no prevene-an.

Numeru HIV-SIDA kontinua as tanbá ema barak mak rona maibé halo finje la rona, atividade livre liuliu relasaun seksual feto ho mane ne’e gostu bá ema barak inklui ba jovem sira, tanbá ne’e kazu HIV ne’e kontinua as ba bebeik maibé labele dezamina tanbá ukun-an tinan 20 resin foin iha kazu rihun rua resin.

Nia fundamenta, husi formasaun no sensibilizasaun oin-oin mak parte refere hakarak atu fahe esperiénsia ba ema hotu, atu kompriende funsaun husi moras HIV-SIDA nian iha Timor Leste, tanba moras ida ne’e presiza tebes atu prevene tanba bele hada’et ema ida ba ema hotu.

Nia subliña, formasaun ba saúde saida de’it mak iha, importante liu ba komunidade mak tenke hatene no aprende ho koñesimentu kle’an ba moras HIV/SIDA, oinsá bele kombate no prevene liu husi relasaun seksual, droga, no seluk tan ne’ebé estraga ba vida umana, di’ak liu prevene moras sira ne’e iha rai laran.

Tanba husi moras ida ne’e da’et iha ema ida ba ema hotu, nune’e husu ba ema hotu, liu-liu povu Timoroan tomak atu hatene no komprende objetivu husi moras HIV-SIDA, nune’e labele sai hanesan nesesidade negativu ida ne’ebé mai ho transmisaun direta, hodi estraga ema barak nia vida, tanba ne’e tenki kombate.

Aleinde ida ne’e, husi parte instituisaun nasionál ba kombate HIV tenki iha kooperasaun radikál ho governu parsiál sira, atu loke formasaun oin-oin, oinsá bele dezamina informasaun ne’ebé kle’an ba komunidade tomak, liuliu povu Timoroan tomak atu aprende no komprende liután moras HIV iha rai laran, nune’e ema hotu bele hadook-an husi moras refere, tanba moras nee estraga ema nia saude.

Tanba moras HIV/SIDA da’et makas mak husi joven ho idade 15 to’o 25 to’o 30, iha nasaun Timor Leste, tanba nee husu ba joven sira hotu, atu rona informasaun sira, hodi entende oinsa halo prevensaun ka kombate moras refere iha nasaun Timor Leste, tanba moras nee disturba.