Lei Rai sei Benefísiu Sé?

By INDEPENDENTE Fevereiru 08, 2017 3539
Polisia Nasional Timor-Leste hasai komunidade ne'ebe hela iha rai estado Polisia Nasional Timor-Leste hasai komunidade ne'ebe hela iha rai estado

Konstituisaun Repúblika Demokrátika Timor-Leste (K-RDTL) garante sidadaun hotu-hotu nia direitu ba Propriedade Privadu ne'ebé prevista iha artigu 54 ne’ebé garante mós iha Deklarasaun Universál Direitu Umanu. Tanba ne'e, ezbosu lei Regime Espesiál para a Definição de Titularidade dos Bens Imóveis nu’udar meius ida hodi realiza sidadaun sira nia direitu.

Durante dékada ho balun nia laran, rai sai problema kompleksu tanba iha ligasaun ba istória kolonizasaun rua Portugés no Indonézia. Ne’e duni, Governu no Parlamentu Nasionál halo esforsu balun hodi responde ba preokupasaun povu nian kona-ba sira ninia riku-soin rai.

Iha tinan 2012 Parlamentu Nasionál aprova ona pakote Ezbosu Lei Rai tolu mak hanesan, Regime Espesiál para a Definição de Titularidade dos Bens Imóveis; Ezbosu Lei da Expropriação no Ezbosu Lei do Fundu Imobiliário.

Infelizmente, Prezidente Repúblika tempu ne’ebá, José Ramos Horta veto pakote lei ba rai ne’e, tanba lei ba rai ne’e la reflete nesesidade ka proteje povu ki'ik no vulneravel sira nia direitu asesu ba rai. Ne’e duni, lei ne’e kaduka hafoin mandatu Segundu Parlamentu Nasionál nian remata.

Iha governasaun foun Ministériu Justisa (MJ) halo revizaun ba lei ne’e no entrega ba Parlamentu Nasionál iha médiu tinan 2016 liubá. Proposta lei foun sira ne’ebé entrega maka Ezbosu Regime Especiál para a Definição de Titularidade dos Bens Imóveis, Ezbosu Lei Expropriasaun para a Utilidade Pública, no Ezbosu Lei Bazes de Ordenamento do Teritório.

Nune’e, liu husi diskusaun finál globál iha Segunda (Lei Rai ne’ebé hetan aprovasaun unanimidade ho totál votu 57 husi deputadu Parlamentu Nasionál.

Iha lei ne’e fó rekoñesementu direitu ba ema sira ne’ebé hetan títulu ho dalan loos iha tempu okupasaun Portugés no Indonézia. Maibé, importánsia husi lei ne’e mak tenke fó benefísiu ne’ebé justu ba povu ki’ik sira.

Lei define ona timoroan sira sai na’in ba rai, maibé la signifika sei fó benefísiu másimu. Komunidade sira ne’ebé laiha kbiit bele sai vítima ba osan na’in sira. Ne’e duni lei ne’ebé aprova ona tenke fó garantia duni atu labele fó fatin ba investidór sira atu sai na’in ba rai iha nasaun ne’e. Tanba agora daudaun mosu ona ema estranjeiru balun ne’ebé sai ona na’in ba rai maski lei rasik la fó fatin.

Nune’e, iha artigu 77 deputadu sira kestiona kona-ba despeju ne’ebé la sita klaramente. Tanba ne’e, hein katak Governu sei la hamosu diskriminasaun no violasaun ba prosesu despeju ne’e. ITA HEIN… 

Rate this item
(0 votes)

Independente Digital TV