DILI: Orsamentu Jerál Estadu (OJE) hetan ona promulgasaun husi Prezidente Repúblika, tanba ne’e antes halo pagamentu ba projetu Estadu ho osan ne’e opozisaun ezije harii ekipa inkéritu parlamentár hodi halo verifikasaun.

DILI: Eleisaun ba Komisáriu Komisaun Anti Korrupsaun (KAK) meza Parlamentu Nasionál deside adia tan. Hoi da ne’e ba dala haat, tanba bankada boot rua hanesan FRETILIN no partidu bloku Aliansa Mudansa ba Progresu (AMP) seidauk iha konsensu hodi hamosu figura konsensual.

Prezidente Bankada Partidu Unidade Dezenvolvimentu Demokrátiku (PUDD) António de Sá Benevides hatete, Komisáriu KAK ne’e importante tebes hodi lidera instituisaun independente ne’ebé foka liu ba krime korrupsaun nian.

“Ita seidauk bele hili komisáriu KAK tanba bankada AMP no FRETILIN seidauk iha konsensu, tanba ne’e eleisaun adia beibeik”, dehan nia, iha Uma Fukun PN, horisehik.

Governu harii ona KAK maibé superiór atu foti desizaun ne’e laiha sei implika ba instituisaun ninia funsionamentu bazeia ba lei, ninia estatutu rasik ne’ebé dehan atu halo prevensaun no kombate korrupsaun.

Tanba ne’e, hein katak bankada partidu FRETILIN no bloku AMP bele buka meius oinsá hamutuk hodi buka konsensu atu hili ona ema ida atu bele ba jere KAK.

Karik Bankada boot rua ne’e laiha konsensu sei implika ba prosesu konstrusaun Estadu tanba agora daudaun ne’e Timor hakarak atu adere mós ba ASEAN, sira mós haree hela vontade governu atu kombate korrupsaun to’o iha ne’ebé.

Iha fatin hanesan, Vise-Prezidente Bankada FRETILIN, Francisco Branco hatete, sira deklara beibeik ona katak ema ne’ebé atu sai komisáriu KAK ne’e propoin husi governu no deside husi PN, maibé hakarak hamosu figura konsensual husi bankada parlamentár.

Tanba ne’e, FRETILIN sei hili ema ida ne’ebé mai husi majistradu ka juis ida. Iha figura na’in rua ne’ebé governu aprezenta ida rezigna-aan ona. Tanba ne’e, FRETILIN buka ema ida ne’ebé mai husi Prokuradoria Jerál Repúblika ne’ebé baibain halo ona akuzasaun ba ema atu bele entende ona servisu KAK nian.

“Ami iha ona planu semana oin sei envia kandidatura ida ba Governu atu propoin ema na’in rua mai iha PN, atu nune’e ita bele ba votasaun ona hodi hili Komisáriu KAK”, dehan nia.

Kandidatura KAK ne’ebé FRETILIN envia ba iha Governu ne’e mak kuandu sira la simu ne’e sei dada naruk tan prosesu ne’e. kandidatu ne’e mai husi majistradu judisiáriu maibé seidauk bele publika naran.

Iha fatin hanesan, Vise-Prezidente Bankada CNRT, Patrocínio Fernandes hatete, prosesu ba eleisaun Komisáriu KAK nian tuir lei tenke prienxe kuorum ¾ ka 48 deputadu prezente.

“Dalan atu ba hili komisáriu KAK ne’e dalan ida mak ita presiza halo revizaun ba lei KAK ne’e rasik”, tenik nia.

Atu halo konsensu ne’e oinsá karik bankada sira seluk la nakloke tuur hamutuk hodi ko’alia ba malu prosesu aprosimasaun halo ona ho FRETILIN maibé resposta mak dehan ‘depois mak haree.

Tanba ne’e, ba oin Governu atu propoin tan ema ruma mai fali kontinua ba prosesu votasaun, importante ema ne’e iha integridade no iha kapasidade atu jere instituisaun KAK ne’e rasik.

DILI: Desizaun Parlamentu Nasionál hodi vota kontra viajen Prezidente Repúblika, Francisco Guterres ‘Lú Olo’, atu partisipa iha Asembleia Jerál Nasoins Unidas ba dala LXXIII, nu’udar orientasaun husi partidu polítiku.

Prezidente Parlamentu Nasionál (PN), Arão Noe de Jesus hateten, desizaun ne’ebé bankada parlamentár foti iha plenária kona-ba viajen Xefe Estadu nian nu’udar desizaun partidu polítiku nian.

Liu husi prosesu votasaun iha Uma Fukun PN, deputadu maioria husi Bankada CNRT, PLP, KHUNTO no Frente Mudansa/UDT ho votu maioria 33 kontra no deputadu sira husi Bankada FRETILIN, PD, no PUDD ho votu 25 maka afavor. Ne’e duni, viajen Xefe Estadu atu ba partisipa iha iha Asembleia Jerál Nasoins Unidas ba dala LXXIII kanseladu.

Arão Noe hateten, nu’udar Prezidente PN mai husi bloku ida, entaun orientasaun polítiku bloku nian ne’e ba hotu-hotu.

“Mezmu Prezidente Parlamentu maibé ha’u tenke submete ba dixiplina partidária… deputadu ne’ebé la kumpre dixiplina parlamentár nia bele hetan recall,” dehan nia, iha Palasiu Prezidensiál Bairru-Pité, horisehik.

Ne’e duni, liu husi soru-mutu ho Xefe Estadu, Arão informa katak desizaun ne’e Parlamentu Nasionál nian tanba iha konstituisaun define klara ona kona-ba separasaun podér. Ne’e duni, hotu-hotu kumpre saida maka lei haruka.

Entretantu, Prezidente Bankada KHUNTO, António Nobre hatete, viajen Presidente Repúblika nian importante tebes atu konsidera tanba reprezenta Estadu ba estranjeiru hodi hametin kooperasaun ho nasaun seluk.

“Ami nia preokupasaun mak Orsamentu Jerál Estadu (OJE) mós seidauk promulga no membru governu mós seidauk kompletu, tanba ne’e presiza iha tempu badak nia laran bele rezolve hafoin bele haree fali ba seluk”, tenik nia.

Labele Uza Kontratu Politika

Entretantu, Bankada FRETILIN hakarak Prezidente Repúblika tenke fuan boot hodi simu desizaun Parlamentu Nasionál nian, ne’ebé deside hodi kansela viajen ba estranjeiru.

Vise-Prezidente Bankada FRETILIN, Francisco Miranda Branco hateten, labele mosu kontratu ka barter polítika iha prosesu konstrusaun Estadu nia laran. Partidu bloku labele husu atu Xefe Estadu tenke promulga OJE 2018 maka foin bele afavor ba viajen Estadu Prezidente Repúblika nian.

“Prosesu konstrusaun estadu ida ne’e la’o tuir ninia dalan la'ós mai halo fali kontratu polítika ka ‘tawar-menawar’. Fó ida ne’e, ha’u fó ida ne'ebá. Ne’e labele eziste”, dehan nia.

Entretantu, Prezidente Bankada PUDD, António de Sá Benevides hatete, vota kontra viajen Xefe Estadu nian ne’e hatudu imajen aat Timor nian ba mundu.

Prezidente Repúblika atu reprezenta Estadu hodi ba tuir enkontru altu nivel maibé PN vota kontra, ne’e hatudu ba mundu katak situasaun interna ne’e deskontroladu ne’ebé presiza Xefe Estadu nia prezensa atu rezolve.

“Ita laiha krize boot ida ne’ebé mosu iha ne’e, ita nia OJE no ema na’in sia mak seidauk simu pose ne’e la'ós problema boot. Ita bele rezolve iha ita nia uma laran”, dehan nia.

Ne’e duni, la autoriza PR sai ba vizita Estadu ne’e iha interpretasaun oioin no hatudu imajen aat Timor nian ba mundu.

Hahalok simples hanesan ne’e implika mós ba investidór sira ne’ebé hakarak atu lori sira nia osan mai investe.