MP Notifika Xanana Atu ‘Entrega De’it’ Kalbuadi Featured

By INDEPENDENTE Fevereiru 14, 2019 7615
Prezidente partidu CNRT, Kay Rala Xanana Gusmão hamutuk ho SekJen Partidu CNRT, Francisco Kalbuadi Lay. FOTO: INDEPENDENTE/Doc Prezidente partidu CNRT, Kay Rala Xanana Gusmão hamutuk ho SekJen Partidu CNRT, Francisco Kalbuadi Lay. FOTO: INDEPENDENTE/Doc

DILI: Karta notifikasaun Ministériu Públiku (MP) ne’ebé hato’o ba Prezidente partidu CNRT, Kay Rala Xanana Gusmão, laiha intensaun seluk, maibé husu atu ‘entrega de’it’ membru partidu, Francisco Kalbuadi Lay, hodi kumpre prosesu justisa.

Prokuradór Jerál Repúblika, José Ximenes, lakohi fó komentáriu detallu ba ida ne’e, maibé esplika katak, Ministériu Publika haruka karta ba iha arguidu mas lakohi kumpre. Nune’e haruka karta ba iha Parlamentu Nasionál, maibé arguidu mós la hala'o knaar iha ne’ebá. Ne’e duni, karta dirije ba dirijente partidu nian hodi autoridade ninia membru.

“Ha’u hanoin por konxiénsia ida ne’e la prevista iha lei, maibé ita haruka ba nia hanesan dirijente partidu. Ha’u nia Prokuradór titulár haruka karta ba nia Prezidente atu bele haree”, dehan nia, iha Palásiu Prezidensiál Bairru-Pité, horisehik.

Prokuradór José esplika, fofoun Ministériu Públiku haruka ba nia (Kalbuadi) to’o dala tolu, depois haruka mós ba Parlamentu Nasionál. Ikus mai hanoin ba di’ak nian, fó mós koñesimentu ba Prezidente Partidu CNRT atu bele haree.

“Estatutu la prevé, kódigu prosesu la prevé. Maibé ida ne’e hanesan konsiderasaun ida atu ita boot mai didi’ak de’it. Bainhira ita la mai, prontu medida seluk ita bele buka”, tenik nia.

Tentativa Dezakredita Sistema Judisiária

Entretantu, Bankada FRETILIN preokupadu tebes ho tentativa oioin ne’ebé dezakredita sistema judisiária no limita tribunál nia kompeténsia hodi fiskaliza jestaun finansas públika.

Vise-Prezidente Bankada FRETILIN, Francisco Miranda Brancio hateten, bainhira kestiona órgaun judisiária kapasidade no imparsialidade karik, tribunál sira laiha ona kapasidade no kompeténsia atu hala’o sira-nia knaar, bele sai juis hodi deside entre sala no loos.

“Ami refere ba karta Prezidente AMP no Prezidente Partidu CNRT Kay Rala Xanana Gusmão, hakerek karta ba Prokuradór Jerál Repúblika, halo protestu hasoru prosesu judisiál balun ne’ebé la’o hela”, dehan nia, iha PN, horisehik.

Karta ne’e públika liu husi Media Center CNRT, hanesan parte husi kampaña hodi fó presaun ba órgaun judisiária sira, atu kestiona órgaun ne’e ninia kompeténsia, kapasidade, imparsialidade, no ikus mai hafraku órgaun ne’e.

Interferénsia iha prosesu judisiál mak loke dalan ba Emília Pires, livre husi justisa. Aktu ne’e labele akontese tan, lei tenke prevalese no aplika ba ema hotu labele ema balu aas liu fali lei.

Bankada FRETILIN kondena aktu ne’ebé viola prinsípiu separasaun podér, tenta satan Ministériu Públiku no Tribunál nia servisu. Ema hotu iha obrigasaun defende, respeita Konstituisaun.

Sé de’it mak la kontente ho prosesu judisiál ruma, iha dalan tuir lei atu rejista no rezolve sira nia deskontentamentu, Xanana iha direitu atu halo keixa ba Tribunál no Konsellu Superiór Majistratura karik hanoin Ministériu Públiku ne’e la independente no imparsialidade.

Xanana laiha direitu atu fó presaun ba prokuradór atu investiga kazu sá de’it, ka husu atu hakotu prosesu seluk. Laiha direitu atu uza média sosiál hodi lansa kampaña halo presaun hasoru Ministériu Públiku. Denúnsia públiku sira hanesan ne’e só revela de’it tentativa atu korrompe ho prosesu judisiál no demonstra intensaun atu la koopera ho lei.

“Ami hakarak levanta kona-ba violasaun ba segredu da justisa. Iha karta ne’ebé Xanana Gusmão haruka ba Prokuradór Jerál Repúblika inklui referénsia ba faktu balu ne’ebé konsidera hanesan segredu justisa, maibé média partidu bele iha atrevimentu hodi divulga sai”, dehan Branco.

Konteúdu karta ne’ebé tama iha segredu justisa, tuir loloos labele publika. Maibé média Partidu CNRT hetan asesu ba informasaun sira ne’e. Oinsá mak bele proteje segredu justisa nian enkuantu Media Center CNRT bele divulga segredu sira ne’e ba públiku.

Hakarak fó hanoin fali katak Media Center CNRT, ativamente partisipa hodi dezakredita tribunál, sira viola ona artigu 187 husi kódigu penál kona-ba korrespondénsia. Artigu ne’e refere ba violasaun ba korrespondénsia ka telekomunikasaun no penaliza sé de’it mak divulga korrespondénsia sira ne’e sein konsentimentu husi parte envolvidu sira.

“Ami sei toma medida atu refere kazu sira ne’e ba Ministériu Públiku”, tenik nia.

Branco dehan, Tribunál la’ós órgaun polítika hodi halo polítika, no la interfere iha polítika. Ministériu Públiku mak reprezenta Estadu atu ezerse asaun penál, asegura defeza ba labarik sira, ba ema ne’ebé laiha kapasidade, defende legalidade demokrátika, no promove kumprimentu ba lei.

Bankada FRETILIN rekoñese dezafiu boot ne’ebé órgaun judisiária enfrenta. Maibé, tenke rekoñese progresu ne’ebé órgaun judisiária no tribunál halo hodi kontribui ba desizaun importante nasaun nian balun. Tenke sai insentivu ba Estadu atu investe hodi iha formasaun ba profisionál sira iha área justisa.

La'ós Intervein mas Protesta

Entretantu, karta ne’ebé Presidente Partidu CNRT, Kay Rala Xanana Gusmão, halo ba Prokuradór Jerál Repúblika (PJR) la'ós atu intervein servisu justisa nian, maibé atu halo protestu hodi hadi'a sistema judisiáriu.

Membru Jurídiku Partidu CNRT, Carmelita Moniz hateten, karta ne’e la'ós intervensaun no presaun ba servisu investigasaun judisiál maibé hanesan sidadaun baibain hato’o protesta no reklamasaun.

Ne’e duni, PJR tenke konsidera nu’udar keixa hodi halo inspesaun no investigasaun ba prokuradora ne’ebé hala’o servisu la tuir lei. Tanba, Prezidente Partidu CNRT laiha kompeténsia atu intervein membru partidu atu ba tuir investigasaun iha MP.

“Presidente Partidu CNRT laiha kompeténsia atu simu karta notifikasaun ida husi prokuradór ne’ebé kaer hela prosesu investigasaun kriminál ba estrutura partidu CNRT nian”, dehan nia, iha Uma Fukun PN, horisehik.

Tuir Carmelita, asaun ne’ebé prokuradór halo ne’e hanesan persegisaun polítika. Ne’e duni, PJR tenke konsidera hanesan keixa ida hodi hadi'a servisu prokuradór sira atu haree de’it ba lei.

Hanesan prokuradór hatene loloos karta notifikasaun ne’e atu ba loos se mak bele, karik ema ne’e deputadu karta notifikasaun ne’e tenke mai iha PN la'ós ba Prezidente Partidu.

Antes ne’e, Prezidente Partidu CNRT, Kay Rala Xanana Gusmão, hakerek karta ba Prokuradór Jerál Repúblika (PJR) no Prokuradora ne’ebé kaer kazu, hodi halo komparasaun entre kazu Francisco Kalbuadi Lay no irregularidade ne’ebé mosu durante implementasaun Zona Espesiál Ekonómiku Sósiu-Merkadu (ZEESM) Oekusi-Ambenu.  

Rate this item
(0 votes)

Independente Digital TV