Print this page

Xanana Husu Respeitu Fundadór TL Featured

By INDEPENDENTE Maiu 22, 2017 31884
Fundador Timor-Leste Fundador Timor-Leste

DILI: Eis Komandante FALINTIL, Kay Rala Xanana Gusmão, husu ba povu Timor Leste no lider polítiku sira tenke respeitu no hakru’uk ba fundadór nasaun sira hanesan Proklamadór Francisco Xavier do Amaral, José Ramos Horta, Mari Alkatiri, Mau-Huno no sira seluk tan.

Nia dehan, sira ne’e mak funda Repúblika Demokrátika Timor Leste (RDTL) sai nasaun ho sira nia luta. Ne’e duni, tenke rekoñese sira nia luta ne’e hodi hakru’uk ba sira.

“Ita hotu tenke hakru’uk, Avó Xavier, Mari, Horta, Mau Hunu ho sira seluk tan, ne'ebé ita tenke hakru’uk tanba sira mak fundadór,” dehan Xanana, liu husi diskursu iha inaugura Estátua Proklamadór Francisco Xavier do Amaral, iha Rotunda Merkadu Antigu, Kaikoli-Dili, Sábadu (20/5).

Tanba ne’e, Eis Xefe Estadu ne’e haktuir ema balun dehan (Xanana) Fundadór Frente Revolusionáriu Timor Leste Independénsia (FRETILIN), maibé nia (Xanana) rekoñese la'ós fundadór. Tanba iha altura ne'ebá Xanana Gusmão funsaun hanesan jornalista.

“Ema balun dehan ha'u mós fundadór FRETILIN, lae! Ha'u la'ós, ha'u jornalista. FRETILIN hirus fali ha'u, maibé sira mak hahú”, tenik nia.

Nia dehan, kuandu ko'alia kona-ba memória sira ne’e ema dehan gaba-aan, maibé la’ós. Prosesu sira ne’e no povu ninian, iha ninia hun uluk mai to’o agora ne’e, tenke hakerek istória hodi tau ba iha muzeu.

“Ha'u hanoin ohin ne’e katak istória duni, ne'ebé neutrais bele hala’o hakerek hatutan iha rai hotu-hotu halo hanesan ne’e. Lae ita maka fahe malu hela, ha'u mak boot liu, ha'u mak funu na’in, ha'u mak terus na’in”, dehan nia.

Hanesan Bee Matan Inspira Lisan Povu Timor

Iha fatin hanesan, Prezidente Repúblika (PR), Francisco Guterres ‘Lu-Olo’ hateten, estátua ne'ebé harii la'ós fó omenajen ba ema ida, maibé hanesan bee matan ida ne'ebé fó inspirasaun no lisan ba timoroan tomak.

“Ha'u hanoin katak estátua ida harii daudaun ne’e la'ós omenajen ba ema ida hanesan wee matan ida ne'ebé fó inspirasaun no lisan moris nia ba Timoroan tomak,” dehan ‘Lu-Olo’ ba Jornalista sira liu husi diskursu antes atu inaugura Estátua Proklamadór Francisco Xavier do Amaral iha Rotunda Merkadu Lama Kaikoli-Dili, Sábadu (20/5).

Tan ne’e, ‘Lu-Olo’ hateten, fatin ida ne’e la'ós fatin loloos atu haktuir biografia Francisco Xavier do Amaral nian, maibé fó ba nia família sira no autoridade ne'ebé halo rasik.

“Nia istória moris nian ema hotu hatene di'ak ona, ita la'ós de'it moris iha pasadu, maibé momentu sira atu ita hanoin hikas fali buat barak ne'ebé ita halo ona fó dalan ba ha'u no ba sidadaun sira hotu hodi halo moris soin ba ida-idak no ba ita hotu,” tenik nia.

Ne’e duni, ba timoroan tomak ne’e orgullu boot harii estátua Francisco Xavier do Amaral hamriik metin iha ne’e nu’udar omenajen ida istória boot no ba entidade Timor-Leste nian.

Tanba ne’e, Lu-Olo rekoñese tebes Francisco Xavier do Amaral nia onra duni ninia ablouzu duni. Ne’e duni, tenke hakru’uk ba eroi sira no saudozu Francisco Xavier do Amaral.

Nia rekoñese Xavier halo istória iha nasaun, ne'ebé loke dalan moris nian momentu ida ne’e mak ho sivilizmu ida ho aktu ida ne’e mak haree fila fali TL nia istória hala’o daudauk atu hakerek lia loos.

Estátua Primeiru Prezidente Hamriik Iha Rai Husar

Estátua Primeiru Presidente Repúblika, Francisco Xavier do Amaral, hamriik ona iha rai husar Dili nu’udar símbolu unidade nasionál. Hamutuk hodi hahú fali esforsu ida hodi lori rai ne’e ba oin.

Dalan ida agora ita tuir ne’e mak loos liu ona harii estátua importante ida ne’e harii ho palavras ida hakerek “Juntos consolidamos a unidade e estabilidade para os desenvolvimento nacional”.

Fundadór Asosiasaun Sosiál Demokrata Timor (ASDT), Mari Alkatiri hateten lia hirak ne’e liu husi ninia diskursu iha serimónia inaugurasaun estátua Primeiru Prezidente RDTL iha rotunda merkadu lama, Sábadu (20/5).

Nia hatutan, estátua Francisco Xavier nian harii para hahú fali esforsu bele servisu hamutuk nafatin atu lori rai ne’e ba oin.

Uluk, Família Ezije Hikas Ruin Xavier

Reprezentante família saudozu Primeiru Prezidente RDTL, Francisco Xavier do Amaral hetan ona hakmatek bainhira haree estátua Xavier nian hamriik metin iha rotunda Merkadu Antigu.

“Ami família hakmatek ona. Ho istória ne’ebé hateten loloos ona katak nia mak prezidente Primeiru no proklamadór 28 Novembru 1975,” dehan Rolando Filipe Mesquita, bei-oan husi Francisco Xavier do Amaral.

Nia dehan, uluk família sira halo ona karta ba governu atu foti hikas saudozu nia ruin ne'ebé haloot iha jardín Metinaru tanba versaun oioin mosu kona ba Xavier.

Turi nia, iha lider polítika balun husi inisiu kedas buka atu halo diskusaun kona-ba sé mak proklamadór loloos iha momentu ne'ebá. Ho ida ne’e mak halo família la satisfás. Tanba ne’e ezije para entrega hikas saudozu nia ruin mai família, maibé parte estadu no governu la hataan ba ida ne’e.

Nune’e, Afonso Sarmento hato’o obrigadu ba estadu ne’ebé dignifika ona Xavier nia istória liu husi estátua ne'ebé harii daudaun ne’e.

Lia na’in husi uma no ahi matan Be Heli hato’o ninia dadolin husu ba rai ne’e atu fó hakmatek pás no estabilidade. Husu ba uma no ahi husi Xavier nian atu tulun nasaun ida ne’e atu bele sai nasaun ida ne'ebé forte iha mundu.

Nia mós dadolin husu ba rai uma no ahi atu fó mós hakmatek ba povu Timor no mós fó forsa ba polisia no militár sira, inklui entidade hotu atu servisu ho responsabilidade.  

Rate this item
(5 votes)