Print this page

TLCE konsidera menus manorin iha eskola tanba má jestaun administrasaun

By Cesarina de Carvalho Dezembru 03, 2025 20
Diretór Ezekutivu Timor-Leste Coalition for Education, José Monteiro Diretór Ezekutivu Timor-Leste Coalition for Education, José Monteiro

DILI: Diretór Ezekutivu Timor-Leste Coalition for Education, José Monteiro konsidera problema menus manorin ne’ebé mosu iha eskola sira kauza husi má jestaun administrasaun iha Ministériu Edukasaun.

Tuir loloos, Diretór TLCE ne’e dehan, problema kona-ba menus manorin labele iha ona, tanba rekrutamentu ne’ebé foin lalais ne’e halo adekuadu ona.

"Mais seidauk rezolve hotu, ne'e tanba ita sei lenuk iha servisu administrasaun, i osan gastu barak liu iha mákina administrasaun edukasaun ninia maibé ladún ekivalensia, ladún iha balansu kompara ho rezultadu servisu ne'ebé mak sira iha, ne'e fallansu puru iha kapasidade jestaun administrasaun husi ME," dehan José, iha knaar fatin, Kaikoli, Tersa (02/12).

Nia dehan, Ministériu Edukasaun selu asesor barak maibé problema edukasaun kontinua iha, ne'e signifika má jestaun no gasta osan la tuir nia dalan.

"Sira selu asesor barabarak iha ne'ebá maibé la hatene asesor sira-ne'e mai halo saida, loloos ne'e sira halo analiza lalais, rekolla dadus hodi hatene iha ne'ebé mak profesór sira sei menus, halo rekrutamentu haruka ba, la'ós uza sira-nia osan mak selu maibé osan povu nia, ida-ne'e mós sei iha problema ne'e. Ne'e hatudu katak sira falta kapasidade no gastu osan povu nia la tuir nia dalan," dehan nia.

Molok ne’e, Eskola Ensinu Báziku Sentral Celestino Peloi Borodua, iha Suku Atelari, Postu Administrativu Laga, Munisipiu Baukau, enfrenta problema menus manorin husi Ensinu Báziku Sentrál to'o Ensinu Baziku Filiais.

Diretór Eskola Ensinu Baziku Sentral Celestino Peloi Borodua Atelari, Zacarias de Sousa Gama, hatete, falta manorin iha materia sira hanesan edukasaun fizika, siensia fizika naturais, lingua portuges, ingles, no desportu.

"Ami iha eskola filial lima no paralelu rua. Maibé durante ne'e ami enfrenta mak menus profesor,” dehan Zacarias ba jornalista Jornal INDEPEDENTE, via telefone, Sesta (21/11).

Tuir dadus, total estudante iha EBC Celestino Peloi Bederua Atelari hamutuk na'in 865 husi EBC,  EBF no Paralelu. Maibé manorin ativu iha de’it na’in 48 husi na’in 58. Manorin na'in 4 idade reforma,  na'in 2 moras permanente, no na'in 4 lakon vida.

Detallu númeru estudante:

  • EBC Borudua Atelari 1, 2 no 3 siklu: na'in 198
  • EBF 1, 2 siklu Uacala: na'in 76
  • EBF 3 siklu Sagadate: na'in 176
  • EBF 3 siklu Ai-Issilarigua: na'in 122
  • EBF 1,2 siklu Boleha: na'in 108
  • EBF Paralelu 1 no 2 siklu Livagua: na'in 135
  • EBF paralelu 1 siklu Belavista: na'in 50

Problema menus manorin ne’e, nia dehan, hato’o dala-barak ona ba Servisu Edukasaun Munisipiu Baukau, maibé seidauk iha resposta.

"Fulan Outubru liu ba ami mós submete ona proposta ba Ministériu Edukasaun, nune'e espera katak bele iha resposta ruma," nia dehan.

Iha fatin hanesan Xefe Gabinete Apoiu Tekniku EBC Borudua Atelari, José Antonio Ximenes afirma, problema menus manorin akontese kleur ona.

Tanba ne’e, nia ezije ba Ministériu Edukasaun atu fó prioridade ba problema tekniku laos haree liu ba kestaun politika.

"Tanba ne'e ha'u husu ba parte relevante liu-liu Ministériu Edukasaun, bainhira koloka professor sira, labele haree liu ba kestaun politika, maibé tenke haree ba nesesidade eskola sira nian," dehan Antonio.

Nia hatutan, menus manorin sai obstakulu ba prosesu aprendizajen, nune'e profesor sira buka alternativu liu husi orienta pesoal konselu diretiva sira hodi priense materia ne'ebé profesor laiha.

"Ida ne'e hanesan dever de'it atu ami bele responde ba nesesidade estudante sira nian, maibé atu garantia kualidade edukasaun ha'u sente susar. Tanba ne'e ami espera iha tinan ida ne’e, ami-nia eskola bele hetan bolsu kandidatu balun,” katak nia.

Ba kestaun ne’e, Ministra Edukasaun, Dulce de Jesus Soares, hatete nia parte konsidera problema ne'e, maibé molok atu halo kolokasaun ba manorin, sei haree uluk ba kuadru pesoal.

"Tanba kuadru pesoal mak sei deside iha eskola ne’ebá ita presiza profesor na'in hira, iha área saida no nivel ensinu saida," nia esplika.

Ministra ne’e hatutan, ME iha ona kuadru pesoal husi pre-eskolar, ensinu baziku to'o ensinu sekundáriu, tan ne’e tenke haree uluk katak atu responde manorin ka presiza re-kolokasaun, nune'e mós sei haree manorin ne'e tama iha agrupamentu ida ne'ebé.

"Dala-ruma iha eskola ne’ebé ita-boot temi, profesor balun nia karga orariu seidauk loos ou  iha agrupamentu sira ne'e mak laiha, ita hakat ba agrupamentu seluk, se agrupamentu seluk mos laiha nafatin, ita hakat ba Postu Administrativu. Se Postu Administrativu laiha, ita hakat ba munisípiu. Ida ne'e mak sistema ne'ebé ita koko oinsa atu jere rekursu umanu iha edukasaun," katak nia.

Rate this item
(0 votes)